Wczesne problemy z funkcjonowaniem lewej półkuli mózgu obserwujemy w wielu zaburzeniach rozwojowych, w tym także w zespole Aspergera. Przyczyny tej trudności nie zostały jeszcze do końca zbadane, ale dotychczasowe doniesienia badawcze wskazują, że jednym z powodów zaburzeń ze spektrum autyzmu może być zarówno uszkodzenie struktury, jak i funkcji mózgu. Bez względu na przyczyny, dysfunkcje lewej półkuli mózgu zawsze prowadzą do problemów z odbiorem i tworzeniem przekazów językowych. Brak prawidłowo działających mechanizmów lewopółkulowych należy jednak widzieć w szerszym kontekście trudności poznawczych i sposobów działania.
Uszkodzenie struktury lub/i zaburzenie funkcji lewej półkuli prowadzi bardzo często do utrwalenia się przewagi mechanizmów prawopółkulowych. Wiele z nich bezpośrednio lub pośrednio dotyczy zjawisk językowych. W zespole Aspergera dziecko zwykle prawidłowo osiąga etap etykietowania rzeczywistości- posługuje się rzeczownikami w mianowniku. Nazywa otaczającą je przestrzeń oraz osoby z najbliższego otoczenia, dotyczy to jednak bezpośrednich doświadczeń dziecka, ogranicza się zwykle do obszaru „tu i teraz”. Trudności pojawiają się na etapie budowania syntagmy, kiedy dziecko próbuje zestawić linearnie elementy systemu językowego- sylaby, słowa, końcówki fleksyjne, informacje.
W niektórych sytuacjach dzieci z zespołem Aspergera potrafią stwarzać pozory budowania zdań lub dłuższych wypowiedzi poprzez odtwarzanie „nagranych” tekstów. Pozwala na to szczególne uwrażliwienie na prawopółkulowe aspekty intonacyjne. Wykorzystując tą wrażliwość dziecko może naśladować prozodię dorosłych, wiernie odtwarzając ich wypowiedzi lub realizację. W ten sposób wiele dzieci z zespołem Aspergera recytowało długie wierszyki bez najmniejszego rozumienia ich treści. Słuchając tych recytacji, można odnieść wrażenie, że dziecko doskonale wie, o czym mówi- właściwie akcentuje odpowiednie słowa, intonacyjnie realizuje interpunkcję, moduluje poprawnie głos. Dopiero proste pytania i polecenia pokazują prawdziwy poziom odczytania tekstów. Z powodu trudności w abstrahowaniu i rozumieniu reguł językowych, system językowy wykazuje określone, typowe zaburzenia. Jednym z nich jest silne usztywnienie wypowiedzi. Wiele konstrukcji językowych zostaje zapamiętanych jako nierozerwalne całości.
Sztywność zachowań językowych wynika bezpośrednio z lewopółkulowych deficytów tworzenia złożonych form sekwencyjnych. Do takich form należy między innymi zdanie, zbudowanie którego wymaga od dziecka umiejętności wyboru określonych elementów ze zbioru możliwości, jakimi dysponuje użytkownik systemu językowego oraz zdolności ułożenia tych elementów w linearnym porządku. Zaburzenia umiejętności zarówno wyboru ( na przykład ze zbioru leksemów należących do pól semantycznych lub zbiorów końcówek fleksyjnych), jak i linearnego porządkowania powoduje, że dzieci posługują się skostniałymi wypowiedziami, powtarzają całe frazy, odtwarzają z pamięci zapamiętane zdania. Na mniejszą skalę te same trudności obserwować można w przypadku dysleksji, choć elastyczność wypowiedzi jest u osób dyslektycznych znacznie większa.
Te same przyczyny tkwią u podstaw trudności z budową dłuższych wypowiedzi, gdyż procesem ich konstruowania rządzą te same mechanizmy. Należą do nich- wybór i linearność. Zaburzenie tych mechanizmów powoduje omówione już powyżej „skojarzeniowe” tworzenie wypowiedzi, charakteryzujące się nagłą zmianą tematów, brakiem logiczności wywodu, brakiem zachowania ciągłości chronologicznej lub porządku przyczynowo-skutkowego.
Bibliografia:
- Michalik M., Siudak A. (red.), 2010, Zagadnienia mowy i myślenia [w:] Nowa Logopedia tom 1, Kraków
- Kosior E., 2009, Szkoła wobec potrzeb dziecka z zespołem Aspergera- z perspektywy doświadczeń nauczyciela-terapeuty, Szkoła Specjalna, nr 4
- Korendo M., 2008, Standard postępowania logopedycznego w przypadku zespołu Aspergera, [w:] Logopedia 37, (red.) S. Grabias, Lublin
- Rynkiewicz A., 2009, Zespół Aspergera- inny mózg, inny umysł, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk