W strukturze dyscyplin pedagogicznych, w układzie działów pedagogiki znaczące miejsce ma pedagogika ogólna, traktowana jako ich podstawowy składnik. Przyjmuje się założenie, że poziom osiągnięty przez pedagogikę ogólną jest istotnym miernikiem rozwoju całego systemu nauk pedagogicznych. Pojęcie „pedagogika ogólna” w piśmiennictwie światowym używane jest zamiennie z terminami „filozofia wychowania” i podstawy pedagogiki.
Pedagogika ogólna
powszechnie uznawana za podstawową dyscyplinę pedagogiki nie ma precyzyjnie zarysowanej i powszechnie akceptowanej dziedziny badawczej (badań teoretycznych i empirycznych).
Mimo uprawianej od dawna refleksji nad tożsamością pedagogiki ogólnej jako dziedziny dyskursu edukacyjnego status tej dyscypliny nie jest przez pedagogów polskich definitywnie i jednoznacznie określony. Koniec wieku XIX i wiek XX to czas rozwoju polskiej myśli pedagogicznej. Wielu pedagogów tworzyło w tym czasie swoje koncepcje, pod wieloma względami opierali je na tradycji, a pod innymi wykraczali poza jej ramy.Zdaniem Mysłakowskiego pedagogika ogólna- czyli teoria wychowania- jest częścią pedagogiki. Pedagogika ogólna „ma za zadanie wyodrębnić, zanalizować i opisać formy wychowania syntetycznie, w ich
podstawowej strukturze. Pedagogika ogólna:
- przeprowadza selekcję faktów na znaczące i nieznaczące, powtarzalne i niepowtarzalne, istotne i nieistotne, pierwszoplanowe i drugoplanowe;
- dąży do syntetycznego ujęcia faktów znaczących;
- dąży do wykrycia roli, względnie funkcji, jaką pełni wychowanie w całokształcie życia społecznego. Stanowisko to nie straciło do dzisiaj na oryginalności.
Z kolei zdaniem J.Pietera pedagogika jako ogólna teoria wychowania nie jest nauką o faktach, lecz o wartościach, jest nie tyle nauką, co dyskusją o pożądanych środkach i ideach wychowania; teoria wychowania zbliża się w ten sposób do teorii filozoficznej, pozostawiając badanie faktów wychowawczych pomocniczych naukom- psychologii wychowania, socjologii wychowania, historii
wychowania.
A.B. Dobrowoski wyróżnia pedagogikę praktyczną ( nauczanie czegoś lub uczenie się czegoś) i pedagogikę teoretyczną. Ta druga ( pedagogika ogólna) jest nauką autonomiczną podejmującą badania z punktu widzenia potrzeb praktyki pedagogicznej, owa praktyka wymaga teorii i pedagogika teoretyczna tę potrzebę musi zaspokajać.S.Wołoszyn uważa, że pedagogika ogólna zajmuje się charakterystyką pedagogiki jako nauki (określa jej przedmiot i zadania, sposoby stawiania zagadnień, metody badań), analizą krytyczną założeń, pojęć podstawowych pedagogiki, tendencji i stanowisk teoretycznych.
Zdaniam B.Suchodolskiego pedagogika ogólna jako dział pedagogiki (nauki o wychowaniu) „ zajmuje się podstawami, strukturą i celami wychowania, metodologią badań, analizą ogólnych doktryn pedagogicznych,filozoficzną problematyką wychowania, jak również dziedzinami, które się jeszcze nie
usamodzielniły.Według ujęcia I.Janiszowskiej pedagogika ogólna zajmuje się najbardziej ogólnymi problemami pedagogicznymi, w szczególności zaś celami kształcenia i wychowania , ontologicznymi, antropologicznymi, kulturologicznymi podstawami pedagogiki, swoistością pedagogiki jako nauki, metodami badań pedagogicznych. Godną uwagi koncepcję pedagogiki ogólnej stworzył S.Kunowski, teoretyk wychowania chrześcijańskiego.
Wyróżnił on cztery działy współczesnej pedagogiki:
- pedagogikę praktyczną lub empiryczną
- pedagogikę opisową lub eksperymentalną
- pedagogikę normatywną
- pedagogikę teoretyczną czyli ogólną
Pedagogika ogólna „jako dział najważniejszy, obejmujący całość badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny eksperymentalny i normatywny, dostarczany przez wcześniejsze działy pedagogicznych badań, do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań, teorii odtwarzającej obiektywnie całą rzeczywistość wychowawczą.
Próbę potraktowania pedagogiki ogólnej jako metapedagogiki lub ogólnej metodologii pedagogiki, zajmującej się m.in. analizą wszystkich czynników i uwarunkowań procesu wychowawczego zasygnalizował S.Kawula.
Na podstawie analizy wielu różnych prac traktujących o pedagogice ogólnej określić elementy jej dziedziny, które są najczęściej wymieniame przez różnych teoretyków.
Do tych elementów należą:
- charakterystyka pedagogiki jako nauki (jej istota, przedmiot, zadania, zakres), nauki pomocnicze pedagogiki;
- ontologiczne, epistemologiczne, antropologiczne podstawy pedagogiki;
- język naukowy pedagogiki;
- istota i rola wychowania (kształcenia);
- filozoficzne, psychologiczne, socjologiczne, kulturowe, biologiczne podstawy ( ramy, uwarunkowania) wychowania;
- teleologia i aksjologia wychowania (kształcenia)
- prawidłowości wychowania i kształcenia, teoretyczne systemy wychowania;
- cele, treści, zasady, metody, formy i środki działalności pedagogicznej;
- krytyczna analiza teoretycznych stanowisk, prądów, doktryn i kierunków pedagigicznych;
- metodologia pedagogiki: ogólna metodologia i metodologia badań.
Interesujące i cenne są uwagi J. Rutkowiak na temat pedagogiki ogólnej jako przedmiotu studiów akademickich, i możliwości ukazywania jej ogólności. Jeśli uznamy pedagogikę ogólną za zasadę pierwszą, to nauczanie może być, w oparciu o formowane przez nią prawa strukturalizowane, hierarchizowane i spójne.Stosunek pedagogiki ogólnej do nauk szczegółowych według. Rutkowiak jest problemem nadal otwartym, ponieważ można ją uznawać za teoretyczną podstawę nauk szczegółowych, a także może być traktowana jako uogólnienie wyników badań subdyscyplin pedagogicznych. Przemyślenia autorki wnoszą nowe, cenne wartości do sposobu myślenia o edukacji i o uprawianiu nauk pedagogicznych.
Autorka sygnalizuje, że szczytowe usytuowanie tejże pedagogiki w systemie nauk pedagogicznych jest kontrowersyjne i budzi wątpliwości, co do słuszności takiego jej ustawienia. Uniwersalne treści pedagogiki ogólnej mają być inspiracją dla rozwoju subdyscyplin pedagogicznych. Oznacza to, że pedagogika ogólna powinna w większym stopniu przyczyniać się do integracji nauk pedagogicznych oraz syntezy ich dorobku.
Roman Schulz w swojej koncepcji pedagogiki ogólnej za najważniejsze zadania tejże pedagogiki przedstawia:
- Zadania autodefinicyjne, polegające na tworzeniu teorii światopoglądu, teorii ideologii myśli pedagogicznej; określenia istoty , własności oraz funkcji światopoglądów jako tworów kultury duchowej, a
także istoty i własności dyskursu światopoglądowego jako specyficznej formy świadomości edukacyjnej społeczeństwa. - Zadania poznawcze, badawcze naukowe w dziedzinie podstaw światopoglądowych edukacji i pedagogiki. Sprowadzają się do ewidencjonowania, rejestrowania, opisu, analizy, systematyzacji, oceny, interpretacji dorobku światopoglądowego przeszłości lub współczesności.
- Zadania rozwojowe, twórcze, w dziedzinie światopoglądowej, tzn. artykułowanie, wyrażanie, tworzenie, światopoglądów, ideologii edukacyjnych odpowiadających aktualnemu stadium rozwojowemu wychowania.
- Zadania upowszechniająco–aplikacyjne.
- Zadania dydaktyczne. Obejmujące przekazywanie w usystematyzowanej postaci, podstawowych, głównych, elementarnych składników dorobku światopoglądowego edukacji jako etap kształcenia.
Najważniejsze są oczywiście zadania rozwojowe, które muszą być podejmowane w każdym czasie i miejscu. Jeżeli brać pod uwagę tylko ten rodzaj aktywności uprawianej w ramach pedagogiki ogólnej, można powiedzieć, że jej celem jest udzielanie ogólnych, podstawowych odpowiedzi w kwestii istnienia oraz porządku edukacyjnego oraz w kwestii sposobów poznania tego porządku.
Bibliografia:
- S.Palka, [w] Nauki pedagogiczne w Polsce tradycje, współczesność, przyszłość, Bydgoszcz 1994
- S.Wołoszyn, Pedagogika ogólna [w] Zarys pedagogiki red.B.Suchodolski Warszawa 1961
- Wołoszyn S., Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku, Kielce 1998
- Z.Mysłakowski, Wychowanie człowieka w zmiennej społeczności. Studia z filozofii wychowania, Warszawa 1965
- Kunowski S., Problematyka współczesnych systemów wychowawczych, Wyd. Impuls, Kraków 2000
- Jacek Spryszyński, Polskie koncepcje pedagogiki ogólnej, xhref=\”http://www.edukacja.edux.pl/\”> color=#000080>http://www.edukacja.edux.pl/