Biologiczne ujęci pamięci bazuje głównie na fakcie, że nabywanie, gromadzenie oraz odtwarzanie są nierozerwalnie związane z istnieniem układu nerwowego. Mózg ludzki, szczytowe osiągnięcie rozwoju układu nerwowego, jest najwyżej uorganizowana struktura spośród nam znanych. Jego złożoność jest tak wielka, iż większość szczegółów jego organizacji pozostaje nadal nieznana i jego całkowite zbadanie będzie wymagało pracy jeszcze wielu pokoleń neurobiologów.
Siedziba pamięci
Dla człowieka pamięć jest niezbędna dla rozwoju świadomości i osobowości. Jesteś tym kim jesteś bo, pamiętasz kim jesteś, kim byłeś, bo pamiętasz co z tobą się działo. Gdy przestaniesz o tym pamiętać – tracisz osobowość . Taka właśnie utrata osobowości- praktycznie równoznaczna utratą człowieczeństwa- staje się udziałem tych, którzy w wyniku procesów chorobowych, najczęściej towarzyszących podeszłemu wiekowi, tracą pamięć i wegetują, nie wiedząc nic o sobie i o świecie.
Mimo, że starożytni uważali pamięć za jedna z „ właściwości duszy”, poszukiwali jednak cielesnej jej siedziby. Arystoteles, a później Demokryt umieszczali pamięć w sercu, zgodnie z tradycyjnym poglądem wywodzącym się do starożytnych Egipcjan. Platon przyjął przyjął pogląd szkół Hipokratesa i Pitagorasa , które uznawały mózg za siedzibę wszystkich funkcji umysłowych. Galen przypisywał pamięć komorom mózgowym. Dopiero w XVII wieku Willis uznał, iż siedziba pamięci jest kora mózgowa. Profesor Kazimierz Zieliński, jeden z wybitnych współczesnych polskich badaczy pamięci i uczenia, definiuje pamięć jako jako zdolność do przechowywania w naszym układzie nerwowym informacji o świecie w formie engramów czyli śladów pamięciowych. Engram- pojęcie wprowadzone przez Richarda Semona – to trwała zmiana w układzie nerwowym, wywołana przez jego chwilowe pobudzenie i odczytywana jako reprezentacja pewnych doznań, przeżyć , elementów środowiska wewnętrznego i zewnętrznego.
Fazy i rodzaje pamięci
Pamięć jest zjawiskiem złożonym. Jest również zjawiskiem dynamicznym i tworzy się, przechodząc przez kilka faz, zanim nie wykształci się trwały ślad pamięciowy. Pierwszym procesem na drodze tworzeni8a się pamięci jest zauważenie bodźca, rejestracja zmysłowa informacji ze środowiska. Teraz nastąpi pierwsza faza zapamiętania, faza, w której aktualne doznania przekształcają się w pierwsze engramy. Pamięć występuje natychmiast po kontakcie z bodźcem, po zauważeniu zjawiska lub zmiany w otoczeniu, to pamięć bezpośrednia lub natychmiastowa, trwająca zaledwie kilka sekund. Dla fazy tej jest ważne, aby podmiot poznający znajdował sie w stanie aktywnego czuwania. Engram jest przechowywany w pamięci bezpośredniej bardzo krótko, a pamięć bezpośrednia zastępowana jest przez inny rodzaj pamięci- pamięć krótkotrwałą, trwającą do kilku minut. Pamięć krótkotrwała ulega dość szybko osłabieniu, a na jej miejsce wytwarza się pamięć długotrwała . Pamięć wykorzystywana w działaniu to tzw. pamięć robocza- informacje zawarte w tej pamięci mogą być wykorzystane przez korę mózgową i tylko one dochodzą do naszej świadomości. Pamięć robocza czerpie informacje bezpośrednio z pamięci krótkotrwałej. Pewien amerykański badacz zaproponował podział pamięci na pamięć deklaratywną i proceduralną . Pamięć deklaratywna czyli opisowa, dotyczy zjawisk, które można opisać; jest to pamięć wydarzeń, znaczenia słów, zasad i faktów. Większość materiałów przerobionych w szkole, większość informacji zdobywanych w życiu potocznym, w zasadzie wszystkie informacje uzyskane przez publikatory potrafimy odtworzyć dzięki pamięci deklaratywnej .
Pamięć proceduralna to zapamiętanie sposobów wykonywania pewnych czynności, których możemy się nauczyć, na drodze prób i błędów i przez naśladowanie, ale nie umiemy ani nie możemy dokładnie objaśnić słowami.
Jedna z istotnych różnic między pamięcią deklaratywną i proceduralną jest ich trwałość. Pamięć proceduralna jest bardzo trwała, raz wyuczona – jazda na nartach, na rowerze, samochodem- nie ulega zapomnieniu do późnej starości, chociaż czasem już pogarszająca się kondycja fizyczna nie pozwala naszych umiejętności wykorzystać. Natomiast pamięć deklaratywna ulega amnezji, zapomnieniu, które może być bądź wynikiem procesów naturalnych, bądź nastąpić pod wpływem alkoholu, narkozy, kontuzji i obrażeń głowy.
Ile mózgów
Współczesne badania nad pamięcią wsparło niedawne odkrycie, że tak naprawdę mamy dwa mózgi , nie jeden . Stwierdził to prof. Roger Sperry, laureat nagrody Nobla. Sperry odkrył, że mózg każdego człowieka składa się z dwóch części, działających na wyższych poziomach fizjologicznych , z których każda charakteryzuje się innymi funkcjami mentalnymi. W latach 80 tych badania Sperr\’ego kontynuował prof. Eran Zaidel, który wykazał, że zakres funkcji kory mózgowej jest znacznie szerszy, niż uważano poprzednio, i udowodnił, że obie półkule, niezależnie od siebie, mogą przejmować funkcje całego mózgu. Te możliwości drzemią w każdej z nich. Trzeba je tylko obudzić .
To, czym zajmuje się cała kora mózgowa, możemy dzisiaj przyporządkować lewej i prawej półkuli mózgu w następujący sposób.
Lewa półkula przetwarza nowe informacje na poziomie:
- logiki,
- słów,
- zbiorów,
- liczb,
- kolejności,
- liniowości,
- analizy.
Natomiast prawa, w większości przypadków, posługuje się:
- rytmem,
- wyobraźnią,
- snem,
- barwą,
- wymiarami,
- relacjami przestrzennymi,
- obszarem całości, czyli syntezą
Sperry i inni wykazali, że im częściej obie półkule mózgowe pracują jednocześnie, tym bardziej każda z nich korzysta na tej współpracy. Na przykład studiując muzykę lepiej poradzisz sobie z matematyką- i odwrotnie. Jeżeli uczysz się tańczyć, lepiej pójdzie ci nauka języków, a ucząc się języków będziesz miał większą kontrolę nad ruchami ciała. Jesteś dobry w matematyce, więc zapewne lepiej odtwarzasz stosunki przestrzenne i na odwrót, itd. Wszelkie czynności ludzkie, są wynikiem działania mózgu jako całości. Nie wyklucza to oczywiście stwierdzenia, że różne aspekty naszego działania czy analizy sytuacji mogą być opracowane przez każdą z półkul w miarę niezależnie, adekwatnie do ich specjalizacji i możliwości. Z reguły jednak dochodzi do integracji informacji z obu półkul i do spójnej decyzji. I, co jest pewne, im bardziej wykorzystujesz wszystkie te możliwości, tym bardziej chłonna staje się twoja pamięć i tym przyjemniejszy oraz łatwiejszy staje się sam proces zapamiętywania.
Bibliografia:
- G. Ungar: Pamięć; Warszawa 1980 PWN
- T. Buzan: Pamięć na zawołanie; Łódź 1999 Wyd. „Ravi”
- W. Budohowska, A. Grabowska: Dwie półkule – jeden mózg; Warszawa 1994 Wiedza Powszechna
- A. Smith: Umysł ; Warszawa 1989 Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
- J. Vetulani: Jak usprawnić pamięć; Wydawnicto Platan