Normy językowe: użytkowa, skodyfikowana, wzorcowa, potoczna, wymawianiowa, fleksyjna, składniowa, leksykalna, frazeologiczna, stylistyczna.
- Skodyfikowana – zespół reguł językowych, zarejestrowanych w gramatykach i słownikach
- Wzorcowa – stawia najwyższe wymagania i obowiązuje przede wszystkim w języku pisanym, w języku używanym i nauczanym w szkole, w wypowiedziach oficjalnych, publicznych, w prasie, radiu, telewizji, w języku płynącym ze sceny czy ambony.
- Potoczna – jest dużo mniej rygorystyczna i dopuszcza użycie pewnych wyrazów i form niezgodnych z normą wzorcową.
- Wymawianiowa – ustala poprawną wymowę głosek i ich połączeń oraz zasady akcentowania wyrazów.
- Składniowa – ustala zasady właściwego łączenia wyrazów w zdaniu, ich wzajemnego układu i reguły budowy zdań pojedynczych i złożonych.
- Leksykalna i frazeologiczna – poucza, w jakim znaczeniu stosuje się dane wyrazy i związki frazeologiczne i jak należy dopasować je do otoczenia słownego.
- Stylistyczna – pokazuje, jak właściwie dobierać środki językowe w zależności od funkcji wypowiedzi i wymogów narzuconych przez sytuację komunikacyjną.
Polacy posługują się różnymi odmianami języka polskiego w zależności odterytorium, na którym zamieszkują (dialekty, gwary) i od przynależności do danej grupy społecznej czy zawodowej (język robotników, żargon złodziejski, więzienny itp.) można więc mówić o różnych normach języka polskiego. Także w języku ogólnopolskim, czyli w języku środowisk inteligenckich, występują pewne odmiany regionalne.
W Polsce występuje 5 dialektów:
- mazowiecki,
- śląski,
- wielkopolski,
- małopolski,
- kaszubski.
- dialekt małopolski – obejmuje między innymi gwarępodhalańską, krakowską, sądecką, żywiecką, kielecką. Ich cechą wspólną jestmazurzenie (wymowa głosek oznaczonych literami sz, ż, cz, dż jak s, z, c, dz),
największą odrębność zachowała podhalańska: archaiczna końcówka -ech w 1.os.,
np. byłech, spółgłoska ch na końcu wyrazu wymawiana jak -k; występowanie
dźwięcznego h; akcent wyrazowy na pierwszej sylabie; - dialekt wielkopolski – charakteryzuje: ścieśnienie samogłosek e/ę, np. zymby (zęby); dyftongiczna wymowa samogłosek, np. kueza (koza), guyra (góra), tue (to);
- dialekt śląski – różniący się w części północnej, gdzie występuje mazurzenie, i południowej (Śląsk cieszyński) sziakanie, czylijednakowa wymowa szeregów sz, ż, cz, dż oraz ś, ź, ć, dź jako zmiękczonej głoskipierwszego z nich, np. sziano (siano). Ponadto na całym terenie: wymowasamogłoski ę bliska a, np. kans (kęs), zanik nosowości na końcu wyrazu, np.lubią muzyka (zam. muzykę);
- dialekt mazowiecki – ważne cechy fonetyczne to: mazurzenie, wymowa samogłosek nosowych ą jak o, ę jak e, np. wzioł (wziął).Największą odrębnością fonetyczną charakteryzują się Kurpie;
- dialekt pomorski – z najwyraźniejszym wydzieleniem Kaszubcharakteryzujących się: wymową głosek s, z, c, dz zamiast ś, ź, ć, dź, np.sedzec (siedzieć) i dyftongiczną wymową spółgłosek, silnym zmiękczeniem głosekki, gi brzmiących ci, dzi, ruchomym akcentem wyrazowym.
W celu ujednolicenia wymowy polskiego języka narodowego opracowana została norma wymawianiowa, ustalona na podstawie obserwacji zwyczajówwymawianiowych warstw wykształconych. Prawidła poprawnej wymowy polskiej, opracowane z inicjatywy Związków Artystów Scen Polskich (ZASP) przez komisjęzłożoną z językoznawców opublikowano w 1930 roku.
Opracowano właściwie
dwie normy wymawianiowe języka ogólnopolskiego: szkolną i sceniczną. Wymowasceniczna jest doskonalsza, bardziej wyrazista i ma wolniejsze tempo. Jest towymowa staranna, taka jaką posługujemy się w przemówieniach, gdy zabieramygłos publicznie, a więc tylko w pewnych okolicznościach.
Wymowa szkolnanie przestawia jakiejś jednej wzorowej artykulacji; dopuszcza kilka możliwości,gdyż uwzględnia pewne różnice regionalne. Jest to wymowa potoczna, swobodna,naturalna, szybka ale poprawna.
Norma językowa dzieli się na :
- Normę użytkową – to w jaki sposób większość Polaków używa współcześnie języka
- Normę skodyfikowaną – zespół reguł językowych zarejestrowanych w gramatykach i słownikach:
- Norma wzorcowa – stawia najwyższe wymagania i obowiązuje przede wszystkim w języku pisanym, wypowiedziach oficjalnych, publicznych
- Norma potoczna dopuszcza użycie pewnych wyrazów i form niezgodnych z normą wzorcową, ale
tylko w języku mówionym
Norma reguluje kształt języka na wszystkich poziomach jego budowy.
Dlatego oceniając poprawność językową wypowiedzi powołujemy się na:
- Normę wymawianiową – ustala poprawną wymowę głosek i ich połączeń oraz zasady akcentowania wyrazów.
- Normę składniową– ustala zasady właściwego łączenia wyrazów w zdaniu, ich wzajemnego układu i reguły budowy zdań pojedynczych i złożonych.
- Normę leksykalną i frazeologiczną – poucza, w jakim znaczeniu stosuje się dane wyrazy i związki frazeologiczne i jak należy dopasować je do otoczenia słownego.
- Normę stylistyczną – pokazuje, jak właściwie dobierać środki językowe w zależności od funkcji wypowiedzi i wymogów narzuconych przez sytuację komunikacyjną.
Hiperpoprawność, inaczej przesadna poprawność lub przesada poprawnościowa, to termin z zakresu językoznawstwa normatywnego, oznaczający zastępowanie form zgodnych z normą językową formami błędnymi, ale uznawanymi przez użytkownika języka za bardziej poprawne.
Gwara (slang, żargon) – mówiona odmiana języka ogólnonarodowego (tzw. języka literackiego), posiadająca swoiste słownictwo, a często odmienną frazeologię oraz artykulację.Jeżeli spotykana jest w przekroju całejspołeczności na danym terenie, to stanowi element podrzędny w stosunku do dialektu regionalnego – są to gwary ludowe i miejskie. W pozostałych przypadkachmamy do czynienia z gwarami środowiskowymi. Zapis gwary odbywa się z użyciemmożliwości języka literackiego, lub co najwyżej języka dialektu.
Gwary terytorialne:
- gwara ludowa – utrwalona przez tradycję mowa wsi
- gwara miejska – mowa pewnych grup społecznych w mieście
Gwary środowiskowe:
- gwara motoryzacyjna
- gwara muzyków rockowych
- gwara narkotykowa
- gwara studencka
- gwara więzienna
- gwara wspinaczkowa
- żargon informatyczny
- slang internetowy
Gwary grup zawodowych:
- gwara drukarzy
- gwara telewizyjna
- gwara radiowa
Gwary regionalne:
- gwara białostocka
- gwara góralska
- gwara krakowska
- gwara lwowska
- gwara łódzka
- gwara podhalańska
- gwara poznańska
- gwara sądecka
- gwara śląska
- gwara warszawska
Gwara młodzieżowa, gwara uczniowska – odmiana gwary polskiej, używana głównie przez uczniów szkół podstawowych, gimnazjów czy liceów.
Gwara młodzieżowa jest zdecydowanie najbardziej rozwiniętą gwarą w języku polskim,jest także gwarą najszybciej zmieniającą się. W każdym dziesięcioleciu młodzież używa swoich określeń, które następnie zmieniają swoje znaczenie, lub zastępowane są przez inne. Gwara młodzieżowa jest szczególnie podatna na zmiany– to co dziś jest modne, za dwa lata może być już określeniem przestarzałym.Stawiana jest na równi z gwara więzienną, ponieważ osoby mówiące młodzieżowym slangiem, jak i więźniowie,starają się stworzyć swój własny język,niezrozumiały dla osób postronnych.
Gwara młodzieżowa w dzisiejszych czasach czerpie głównie z języka angielskiego, dawniej były to język rosyjski i niemiecki. Jest niezwykle bogata, na jedną rzecz mogą przypadać dziesiątki określeń (np. jedynka, ocena niedostateczna – kapa, pała, lufa, eins, zonk, one,kosa, kasta, lak, gol, oskar itd.).
Bibliografia:
- Styczek I.: Logopedia. PWN, Warszawa 1978.
- Jastrzębowska G.: Podstawy logopedii dla studentów logopedii, pedagogiki, psychologii, filologii, Wydawnictwo Uniwersytetu opolskiego,Opole 1996.
- Smyk-Batorska A.: Magia żywego słowa – Mały poradnik dlawielkich recytatorów. Wydawnictwo Pedagogiczne, Kielce 2008.
- Stadtmuller E.: ABC kultury żywego słowa. Wydawnictwo WIR, Kraków 2008.
- xhref=\”http://blog-medyczny.pl/wady-wymowy-a-cechy-gwarowe-czesc-1/\”> color=#000080>http://blog-medyczny.pl/wady-wymowy-a-cechy-gwarowe-czesc-1/ color=#000080>6. xhref=\”http://lauraerrante.blogspot.com/2012/01/kultura-jezyka.html\”> color=#000080>http://lauraerrante.blogspot.com/2012/01/kultura-jezyka.html