Blog

Niepełnosprawność intelektualna w świetle literatury przedmiotu

Istnieje bardzo wiele określeń, które odnoszą się do osób odbiegającym pod względem umysłowym od normy ogólnej w sensie ujemnym. W Polsce z kilku istniejących w tym zakresie terminów w użyciu są najczęściej następujące: „upośledzenie umysłowe”, „niedorozwój umysłowy”, „oligofrenia” (greckie: oligos- mało, phren- myślę, umysł), „opóźnienie w rozwoju umysłowym”, „obniżona sprawność umysłowa”, „niepełnosprawność intelektualna”.
Istotą upośledzenia umysłowego jest stan niższej sprawności umysłowej wynikający z zaburzenia procesu dojrzewania, uczenia się i przystosowania. Upośledzenie umysłowe jest syndromem obejmującym bardzo zróżnicowaną grupę ludzi nie tylko w sferze intelektualnej, ale także w sferze emocjonalnej i społecznej.

W literaturze przedmiotu upośledzenie umysłowe postrzegane jest w trzech kontekstach: kliniczno- medycznym, praktycznym i psychologiczno- społecznym.
W pierwszej grupie są definicje ujmujące niedorozwój umysłowy jako objaw choroby, ze zwróceniem uwagi na etiologię i patogenezę.
Zdaniem H. Spionek niedorozwój umysłowy jest ogólnym zmniejszeniem możliwości rozwojowych spowodowanym wczesnymi i nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w centralnym układzie nerwowym dziecka.
Według K. Kirejczyka upośledzenie umysłowe to istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku ( o co najmniej dwa odchylenia standardowe) globalny rozwój jednostki z nasilonymi trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania, spowodowany we wczesnym okresie rozwojowym przez czynniki dziedziczne, wrodzone i nabyte po urodzeniu wywołujące trwałe zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.
Drugą grupę stanowią definicje, które mają charakter prawno–administracyjny. Definicje te konstruowane są na potrzeby orzecznictwa o stopniu utraty zdrowia i inwalidztwie.
W trzeciej grupie są definicje psychologiczne upośledzenia umysłowego, różniące się liczbą oraz rodzajem kryteriów, według których ocenia się ten stan. Przykładem może być definicja proponowana przez American Assocation on Mental Retardation mówiąca, że upośledzenie umysłowe „jest szczególnym stanem funkcjonowania, który zaczyna się w dzieciństwie i charakteryzuje się ograniczeniem zarówno inteligencji jak i umiejętności adaptacyjnych. Odzwierciedla umiejętność dopasowania się osoby do struktury i oczekiwań środowiska.
M. Kościelska określa upośledzenie umysłowe jako różne typy zaburzeń rozwoju o odmiennej patogenezie, których wspólnym wyróżnikiem jest to, że ograniczają dziecku realizację społecznych wymagań.
M. Kościelska podaje przykład „triady” upośledzenia umysłowego: „upośledzonego Ja, upośledzonego umysłu i upośledzonego życia”. Wszystkie elementy triady pozostają względem siebie w zależnościach zdrowotnych. Takie podejście każe nam traktować osobę upośledzoną intelektualnie całościowo i ukazuje, że w większości cech podobna jest do osoby z normą intelektualną.
Definicja (DSM-IV) Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego ustala, że istotną cechą upośledzenia umysłowego jest istotnie niższy ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, który współwystępuje przy znacznych ograniczeniach w zachowaniu przystosowawczym w przynajmniej dwóch następujących obszarach zdolności:

  • porozumiewanie się,
  • troska o siebie,
  • tryb życia domowego,
  • sprawności społeczno-interpersonalne,
  • korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego,
  • kierowanie sobą,
  • troska o zdrowie i bezpieczeństwo,
  • zdolności szkolne,
  • sposób organizowania czasu wolnego i pracy.

Początek tego stanu musi wystąpić przed 18 rokiem życia.
Obniżenie sprawności intelektualnych wiąże się z wynikiem pomiaru funkcjonowania intelektu przy pomocy wskaźnika ilorazu inteligencji (I.I. lub IQ), mierzonego testami psychologicznymi. W orzecznictwie jest podstawą do określenia stopnia niepełnosprawności intelektualnej. Klasyfikacja obejmuje następujące stopnie, z przyporządkowanymi im przedziałami ilorazu inteligencji.

Stopień upośledzenia umysłowego Iloraz inteligencji Wiek rozwojowy możliwy do osiągnięcia wg Inhelberg
 

Lekkie

Umiarkowane

Znaczne

Głębokie

Stopień nieokreślony

50-55 do ok 70

35-40 do 50-55

20-25 do 35-40

poniżej 20 lub 25

11-12 lat

7-8 lat

5-6 lat

3-4 lata

 

Nieokreślony stopień upośledzenia umysłowego rozpoznawany jest w klinistyce najczęściej wtedy, gdy jesteśmy przekonani o upośledzeniu umysłowym osoby, ale jej poziom nie może być zmierzony przy zastosowaniu standardowych testów psychologicznych, ze względu na to, iż osoba ta nie podejmuje współpracy z badającym.
Wymieniona klasyfikacja niepełnosprawności intelektualnej stosowana jest w poradniach psychologiczno-pedagogicznych przez wielodyscyplinarne zespoły orzekające. W orzeczeniach mogą być zawarte min. informacje o stopniu niepełnosprawności intelektualnej dziecka oraz o jego potrzebach edukacyjnych i sposobie ich realizacji.
Reasumując, pojęcie upośledzenia umysłowego oznacza różne typy zaburzeń rozwoju o odmiennej patogenezie, których wspólnym wyróżnikiem jest to, że ograniczają człowiekowi realizację społecznych wymagań. Człowiek z niepełnosprawnością intelektualną jest z reguły bardzo ograniczony w dążeniu do samodzielności często pod każdym względem.

Bibliografia:

  • J. Doroszewska: Pedagogika Specjalna, Tom III, Wrocław, 1981
  • Gałkowski T., Szeląg E., Jastrzębowska G., (red.): Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, ..Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005
  • Kirejczyk K.(red.): Upośledzenie umysłowe- Pedagogika, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981,
  • B. Szluz: Pomoc dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym intelektualnie, Rzeszów, 2006
  • K. Kirejczyk (red.): Upośledzenie umysłowe- pedagogika, Warszawa 1981
Shopping Cart