Nie ma jednego systemu metod muzykoterapeutycznych, jednak można stwierdzić, że metodą muzykoterapii nazywamy metodę postępowania wykorzystującą wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny rozwój człowieka.
A. Galińska podaje następująca klasyfikację metod muzykoterapii:
- metody receptywne- stosowane najczęściej w formie grupowej, wśród nich można wyróżnić:
- metody projekcyjne, np. rysowanie przy słuchanej muzyce
- metody przystrajania, np. metoda trzech utworów
- metody treningowe- należą do nich terapia wibracyjna (oddziaływanie drgań dźwięku na układ naczyniowy pacjenta), trening autogenny przy muzyce J.H. Schultza
- metody psychoakustyczne stosowane u dzieci autystycznych
- metody estetyzujące, kontemplacyjne- wywoływanie uczuć wzniosłych i intensyfikacja piękna przez połączenie muzyki z barwnym oświetleniem, oglądaniem filmów, fotografii
- metody oparte na produkcjach dźwiękowych pacjentów na instrumentach muzycznych
z włączeniem elementów głosu i ruchu:
- elementarne muzykowanie według metody i na instrumentarium Orffa, instrumenty
głównie perkusyjne, łatwe w użyciu, również wykonane przez uczestników - metody kreatywnego muzykowania uwypuklające elementy improwizacji, głosowej
lub ruchowej, np. metoda Kiryła - malarstwo dźwiękowe- ilustracja scen przyrody na instrumentach muzycznych
- metody kombinowane, receptywno- produktywne
Inną klasyfikację metod muzykoterapii, mających zastosowanie w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi podaje J.Stadnicka. Do najważniejszych metod zalicza: metodę rytmiki ruchowej E. J. Dalcroze’a, Metodę C. Orffa oraz metodę D. Carmera.
- metoda rytmiki ruchowej E. J. Dalcroze’a- twórca tej metody był szwajcarskim kompozytorem i muzykiem. Twierdził ona, że każdy może przedstawić za pomocą ciała własne myśli i odczucia związane z muzyką. Zwrócił uwagę na możliwość zintegrowania muzyki i ruchu. System Dalcroze’a obejmuje rytmikę, solfeż i improwizację. Rytmika to ruchowa improwizacja rytmu muzyki. Ma ona na celu kształtowanie skoncentrowanej postawy, gotowości reakcji oraz kształcenie zdolności intelektualnych takich jak: podzielność uwagi, dokładność spostrzegania, usprawnianie pamięci i wyobraźni. Głównymi ćwiczeniami w rytmice są bieg, podskoki, masaż, ćwiczenia oddechowe, słuchowe i odprężające. Solfeż polega na absolutnej metodzie kształcenia słuchu. Improwizacja zaś polega na realizacji przez dziecko własnych pomysłów w zakresie ruchu i gry na instrumentach.
- Metoda C. Orffa- twórca tej metody, niemiecki muzyk położył nacisk na muzykowanie i instrumentarium. Połączył ruch, grę na instrumentach i śpiew w całość i nazwał muzyką elementarną. Muzykę taką gra się samemu, opiera się ona na małych formach łańcuchowych. Dziecko zdaniem C. Orffa powinno rozpocząć kontakt z muzyką od prostych form ludowych, zabaw muzycznych w postaci wyliczanek i rymowanek. Muzyk stworzył też instrumentarium melodyczne (dzwonki, metalofony, ksylofony) i niemelodyczne (bębenki, grzechotki, marakasy, drewienka, kołatki, kastaniety, trójkąt, talerze). Modyfikacji tego systemu dokonała Gertruda Orff wprowadzając go w terapię dzieci z niepełnosprawnością, z różnymi dysfunkcjami w rozwoju. Określiła tę metodę jako terapię wielosensoryczną, wykorzystując różne środki wyrazu muzycznego, na przykład mowę rytmiczną, rytm, ruch, melodię oraz instrumenty.
- Metoda D. Carmera- jest oparta o założenia C.Orffa i E. J. Delacroze’a oraz wzbogacona własnymi pomysłami autora. W metodzie tej pojawia się alfabet muzyczny, gdzie kolory określają tonację muzyczna i pomagają dziecku w nauce gry na instrumentach.
- Inne metody zawierające elementy muzykoterapii to: Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz, Mobilna Reakcja Muzyczna Macieja Kieryła, Programy Aktywności Knillów, Metoda Weroniki Sherborne.
Wykorzystując podane wcześniej metody J.Stadnicka podaje także liczne wskazówki dotyczące prowadzenia zajęć muzykoterapeutycznych z dziećmi niepełnosprawnymi. Zajęcia te powinny pobudzać sensorycznie, angażując wszystkie zmysły. Powinny być zróżnicowane pod względem aktywności. Terapeuta powinien zadbać o odpowiednią atmosferę spotkania, pogodny nastrój, życzliwość, zachęta do zabawy. Terapeuta powinien mieć postawę akceptacji dziecka, empatii, tolerancji, stwarzać szanse na odnoszenie sukcesów i umożliwiać dokonywanie wyboru. Należy też pamiętać, ze muzyka jest stymulatorem ładu wewnętrznego dzieci, u wszystkich dzieci niezależnie od stopnia rozwoju intelektualnego występują reakcje na muzykę: dzieci kołyszą się przy muzyce, klaszczą lub maszerują, a przyspieszenie tempa powoduje u dzieci przyspieszenie ruchu, natomiast zwolnienie tempa osłabia emocje i energię dzieci. Autorka zaleca także stosowanie w trakcie zajęć rekwizytów, które pomagają w przełamaniu nieśmiałości i lęku, wyzwalają spontaniczność i uatrakcyjniają zajęcia, są to na przykład chustki, małe piłki gumowe, kolorowe bibułki, kasztany, liście, balony.
Jedną z często stosowanych metod muzykoterapii dziecięcej jest metoda Mobilnej Reakcji Muzycznej M.Kieryła. Metoda ta dzieli się na kilka faz ( OZURA), które musza być zrealizowane w jednym seansie muzykoterapeutycznym:
- O odreagowanie- jest to najdłuższy etap, którego celem jest zniesienie napięcia psychoruchowego, a dzieci wykonują ruchy dynamiczne, klaskają w dłonie, tupia, wykonują podskoki, krzyczą na tle rytmicznej, dynamicznej muzyki.
- Z zrytmizowanie- w tej fazie dąży się do zintegrowania i uporządkowania grupy, wprowadza się wspólne ćwiczenia ruchowe, na przykład maszerowanie, klaskanie
- U uwrażliwienie- dąży się do uświadomienia własnych stanów emocjonalnych oraz wyrażanie ich za pomocą ruchu, gestu, głosu, może to być także samodzielna gra na prostych instrumentach
- R relaksacja- celem jest odprężenie fizyczne i psychiczne, przeprowadza się ćwiczenia oddechowe w pozycji leżącej lub siedzącej przy muzyce spokojnej, cicho odtwarzanej w pomieszczeniu odizolowanym od głośnych i rozpraszających bodźców
- A aktywizacja- stopniowe podnoszenie się z pozycji leżącej, ćwiczenia oddechowe oraz proste ćwiczenia ruchowe na tle spokojnej muzyki, a następnie coraz bardziej dynamicznej.
Tłem muzycznym wykorzystywanym w czasie tych zajęć jest muzyka odtwarzana z magnetofonu lub żywa w wykonaniu muzykoterapeuty. Utwory są zróżnicowane melodycznie i rytmicznie, jest to zarówno muzyka klasyczna jak i melodie dziecięcych zespołów muzycznych, można zastosować też zagadki muzyczne i dźwiękowe.1
Bibliografia:
- Galińska E.: Kierunki rozwojowe w polskiej muzykoterapii, w: Zeszyty Naukowe PWSM Wrocław, 1988
- Jarkowska E.A.: Muzyka jako element w rozwoju osobowym dziecka z niepełnosprawnością, Wydawnictwo Maternus, Kraków 2004
- Kierył M.: Elementy terapii i profilaktyki muzycznej, Warszawa 1996.
- Konieczna E. J.: Arteterapia w teorii i praktyce, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2004
- Kroneberger M: Muzykoterapia. Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w profilaktyce stresu, Wydawnictwo Mediatour Szczecin
- Lecourt E.: Muzykoterapia, czyli jak wykorzystać siłę dźwięku, Videograf Katowice 2008
- Nordoff P., Robbins C. :Terapia muzyka w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2008
- Stadnicka J. :Terapia dzieci muzyką, ruchem , mową, WSiP, Warszawa 1998