Blog

Lateralizacja – pojęcie, rodzaje, skutki zaburzeń

Proces kształtowania się dominacji stronnej, czyli lateralizacji jest jednym z aspektów i czynników rozwoju ruchowego dzieci. Trwa kilka lat, ale pod koniec czwartego roku życia dziecko zwykle ostatecznie wykazuje preferencję jednego oka, ucha, jednej ręki i nogi. Przejawów dominacji stronnej w postaci preferencji jednej ręki, nogi, oka i ucha nie możemy doszukiwać się u noworodków, a nawet wtedy, gdy dziecko zaczyna już chwytać zabawkę,  gdyż nie wykonuje tej czynności ręką dominującą, ale tą, która znajduje się bliżej chwytanego przedmiotu. Pierwsze symptomy preferencji lewej lub prawej ręki pojawiają się około dziewiątego miesiąca życia, gdy dziecko zaczyna wskazywać palcem.

Dalsza specjalizacja jednej ręki w wykonywaniu czynności precyzyjnych następuje po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia, wtedy gdy od manipulacji niespecyficznej przechodzi do specyficznej. Używanie narzędzi w typowych dla nich funkcjach (np. łyżki do jedzenia, kredki do rysowania) wymaga wzrostu precyzji ruchów. Ruchy te stymulują mózg do wykształcenia przewagi jednej ręki, dlatego dziecko coraz częściej wykonuje czynności ręką dominującą. Na kształtowanie się przewagi jednej nogi wskazują pierwsze próby wchodzenia i schodzenia ze schodów (dziecko zaczyna wchodzenie zwykle nogą dominującą), próby kopania piłki. Dominację oka i ucha bada się zwykle po ukończeniu przez dziecko trzech lat, ze względu na konieczność zrozumienia instrukcji i umiejętność naśladowania działań dorosłego. Wcześniej nie są dzieci w stanie dokładnie wykonać polecenia i popatrzyć jednym okiem czy posłuchać jednym uchem. Zwykle zbliżają otwory lunety, kalejdoskopu w kierunku nasady nosa i patrzą obuocznie albo chwytają telefon ręką dominującą i przykładają do ucha, które znajduje się po stronie ręki dominującej. Inny chwyt jest bowiem niewygodny i nienaturalny.

Możemy wyróżnić następujące wzorce lateralizacji:

  • prawostronna ( dominacja prawego oka, ucha, prawej ręki i nogi, co świadczy o dominacji lewej półkuli mózgu)
  • lewostronna (dominacja prawej półkuli mózgu)
  • skrzyżowana (np. lewe oko, prawa ręka i prawa noga)
  • nieustalona (np. prawe oko, prawa i lewa ręka oraz lewa noga )

Nasza cywilizacja jest „cywilizacją praworęczną”, gdyż  za typową uważa się przewagę ręki prawej nad lewą. Osoby praworęczne są w większości i to do nich dostosowane zostały przedmioty codziennego użytku i urządzenia techniczne na całym świecie. Dlatego zdarza się, że rodzice, gdy zauważą, że dziecko zaczyna wykonywać różne czynności lewą ręką, na siłę próbują przestawić je na rękę prawą. I to jest duży błąd. Bezpośrednimi skutkami przestawienia dziecka z lewej ręki na prawą są: zaburzenia pamięci i koncentracji, zaburzenia mowy m.in. jąkanie, trudności w czytaniu i poprawnym pisaniu (dysleksja dysortografia, dysgrafia), a także płaczliwość, lękliwość, nadpobudliwość psychomotoryczna, ataki złości, czy moczenie nocne.  Rękę dominującą wybiera mózg i tak w znaczeniu preferencji mózgowych dziecko pozostaje nadal leworęczne, choć będzie wykonywać pewne czynności, warunkowane społecznie, ręką prawą.

Im szybciej pomożemy dziecku wybrać dominującą rękę prawą bądź lewą, tym wcześniej będzie ono gotowe do rozumienia i nadawania mowy, będzie mogło prawidłowo kształtować swoje emocje, zachowanie i pozytywny obraz własnej osoby. Tylko jednorodna lateralizacja prawo- lub lewostronna jest korzystna dla rozwoju zdolności poznawczych dziecka. Przedłużająca się oburęczność blokuje rozwój mowy i powoduje nadaktywność, w późniejszym czasie zaburzenia koncentracji i uwagi, a co się z tym wiąże problemy szkolne.Lateralizacja skrzyżowana bądź nieustalona może być źródłem wielu trudności w nabywaniu języka mówionego i pisanego.

Z oburęcznością mamy do czynienia, gdy dziecko nie dokonało wyboru dominującej ręki. Oznacza to brak ukształtowania się lateralizacji funkcji mózgowych. Jest to niekorzystne nie tylko dla budowania systemu językowego, ale także dla kształtowania się umiejętności koncentracji na bodźcach wzrokowych i słuchowych, uwagi dowolnej oraz sprawności manualnej. Często w przypadku oburęczności zaznacza się brak koordynacji w pracy rąk, która jest niezbędnym warunkiem precyzyjnego i sprawnego działania. Z osłabieniem procesu lateralizacji wiążą się też zaburzenia orientacji przestrzennej oraz trudności w zakresie orientacji w schemacie własnego ciała, które przenoszą się na stosunki przestrzenne. Oburęczne dzieci mogą mieć trudności z rozumieniem pytań, w osiąganiu sprawności artykulacyjnej głosek, co może powodować opóźnienie rozwoju mowy, kłopoty z koncentracją, zapamiętywaniem słów, szybką dekoncentracją podczas słuchania tekstów czytanych. Dzieci te uruchamiają bowiem prawopółkulowe strategie przetwarzania języka

Lateralizacja skrzyżowana w zakresie ręki i oka powoduje zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i utrudnia dziecku kontrolę wzrokową pracy ręki. Dzieci te mają problemy w pisaniu, a objawem tego są litery niekształtne, w nierównych odstępach, uczeń ma też skłonność do opuszczania linijek. Podczas czytania przeskakują litery, opuszczają sylaby, wyrazy, zmieniają kolejność liter.

 

Bibliografia:

  • J. Cieszyńska, M. Korendo „Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6. roku życia”, Kraków 2014
  • J. Cieszyńska „Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Metoda krakowska.
Shopping Cart