Dźwięk to jeden z aspektów komunikacji niewerbalnej, za pośrednictwem którego przekazywane są znaczenia. W przypadku głosu – pomimo zaangażowania całej siły woli, ekspresja wokalna wciąż pozostaje poza kontrolą. Głos najwierniej wyraża stany emocjonalne, dając im właściwe zabarwienie, najszybciej zdradza smutek czy przygnębienie, uznaje się go za najbardziej „dziurawy” kanał. Głosem posługują się zwierzęta. Posługują się też nim niemowlęta, które za pomocą krzyku, pomrukiwań i innych odgłosów znakomicie komunikują się z otoczeniem. Dzieci maja też kilka rodzajów płaczu. Według badań najczęściej stosowany i najbardziej intensywny jest ten, który domaga się kontaktów społecznych. Głos odzwierciedla stany emocjonalne człowieka, w głosie najtrudniej ukryć jest emocje. Można przybrać kamienny wyraz twarzy, można się uśmiechać – cierpiąc, ale ton głosu opanować jest najtrudniej.
Czy głos mówi więcej niż wypowiadane słowa? – TAK!
Komunikat prajęzykowy jest o wiele silniejszy i bardziej wiarygodny dla innych, ponieważ nie jesteśmy w stanie go całkowicie kontrolować. Wszystko w naszym głosie „mówi”. Wszelkie dźwięki towarzyszące komunikacji mogą mieć znaczenie – nie tylko tempo jakim mówimy, nie tylko wysokość, natężenie i barwa głosu, ale również wtrącane słowa, chrząkanie, kaszel ale nawet to jak się śmiejemy. Dla odbiorcy naszych komunikatów równie ważne jest to czy mówimy wyraźnie i czy szybko słuchaniem ich zmęczymy.
Podstawowe elementy komunikacji wokalnej, atrybuty dźwięku:
- Głośność (intensywność głosu, siła użycia głosu) – najbardziej podstawowy atrybut, definiowany w kategoriach decybeli. Zbyt cichy głos jest męczący, traktowany jest jako szum komunikacyjny utrudniający odbiór przekazu. Za niewystarczającą głośność odpowiada brak pewności siebie i swojego głosu. Ludzie, dla których wystąpienia publiczne są czymś nowym – nie mówią wystarczająco głośno, albo wyciszają głos na końcu zdań. Podniesiony głos zawsze komunikuje iż mówca wypowiada się z naciskiem. Czasami osoba przeżywająca to co mówi, jest oceniana jako agresywna i wojownicza. Dopiero odniesienie siły głosu do innych komunikatów niewerbalnych oraz do zawartości przekazu słownego, może pozwolić ocenić rzeczywiste znaczenie użytej głośności mowy.
Okazuje się, że uważniej odbieramy informacje podawane z większą siłą głosu niż przekazywane ciszej i przez mówcę rzadko wyrażającego swoje zdanie, nawet gdy ten drugi wypowiada się wiarygodniej. - Ton – muzyczna nuta, jaką wytwarza głos. Każdy z nas posiada specyficzny ton głosu, na ton wypływają emocje – smutek obniża ton głosu, radość podwyższa. Rozmówcy o przyjemnym tonie głosu są oceniani lepiej niż ci, których głos nie brzmi tak atrakcyjnie.
Niekorzystne cechy głosu to: chrypka i głos chropowaty, mówienie przez nos, piskliwość, zadyszka wynikająca z braku powietrza, głos matowy, ochrypły, zwykle pojawiający się u kobiet placach czy osób spożywających nadmierną ilość alkoholi. - Tempo – szybkość wygłaszania wystąpienia, czyli liczba dźwięków w danej jednostce czasu. Większość ludzi wypowiada około 125 słów na minutę. Przy 275-300 słów na minutę klarowność przekazu maleje. Zbyt szybkie tempo mówienia powoduje niezrozumienie tekstu przez odbiorcę, a zbyt wole powoduje, że słuchacz wchodzi w słowo mówcy próbując za niego dokończyć zdanie bądź tracą zainteresowanie. Najkorzystniejsze tempo wypowiedzi to takie, które powoduje wzmocnienie tego co głosimy. Należy akcentować określone treści zwalniając bądź przyśpieszając tempo wypowiedzi w istotnych chwilach. Osoby porozumiewające się chętniej spełniają prośbę mówiącego, jeżeli jego tempo mówienia przypomina ich własne.
Zaburzenia tempa mowy: jąkanie, tachylalia (bardzo szybkie tempo mowy), bradylalia (bardzo wolne tempo mowy)
- Trwałość – tempo jest integralnie powiązane z dziwnym atrybutem mocy, jakim jest trwałość. Czas potrzebny osobie, aby mogła ona wyemitować dane słowo, ponieważ każdy dźwięk zawiera w sobie elementarny czynnik pozwalający określić, czy dany dźwięk jest krótko, czy też długotrwały.
- Barwa – trudna do precyzyjnego zdefiniowania. W szerszym sensie barwa głosu odnosi się do tych dominujących właściwości głosowych, które pozwalają rozróżnić głos jednej osoby od drugiej. Barwa głosu wpływać może na wrażenie, jakie dana osoba wywiera.
Rytmiczność, akcenty i pauzy – odnosi się do tego, czy głos posiada rytmiczną barwę, czy też nie. Podkreślenie wybranych słów w wypowiadanym zdaniu może całkowicie zmienić jego sens. Wytrawni mówcy doskonale wiedzą, że akcentując konkretne słowa, można uzyskać aprobatę słuchaczy. Znając słowa, które pragną wyróżnić, wydatnie zwiększają prawdopodobieństwo tego, że głoszone treści zostaną odpowiednio zrozumiane. Wówczas można liczyć na to, że kierowane do słuchaczy słowa, będą kierowane po ich myśli. Stosowanie takich przerw może przynieść wiele różnych korzyści, np. wprowadzając pauzy można nadać przekazywanym treściom większą rangę. Innym powodem robienia przerw podczas mówienia jest chęć oddania głosu innym osobom. Mówca zaczyna milczeć, by dać do zrozumienia słuchaczowi, żeby zajął własne stanowisko w prezentowanej sprawie. - Wymowa – definiowana przez specyficzne, podkreślanie dźwięku samogłosek i spółgłosek w słowach oraz przez sylaby. Wymawianie słów w sposób niezgodny z powszechnym użyciem może zaburzyć wiarygodność i komunikatywną skuteczność wypowiadającego się oraz prowadzić do nieporozumień..
- Artykulacja – odnosi się do ruchomych elementów górnej części aparatu wokalnego, takich jak język, szczęka oraz wargi, w celu ekspresji dźwięków oraz łączenie poszczególnych dźwięków i słów. Powinno mówić się wyraźnie, zwracać dużą uwagę na to, jak artykułujemy słowa. Słuchacze, zmuszeni są do intensywniejszego wsłuchiwania się w słowa i poświęcenia im znacznie większej uwagi co i tak dość często nie przynosi spodziewanego rezultatu.
- Cisza – milczenie wyraża często więcej niż słowa, może oznaczać, np. zaniepokojenie, poirytowanie czy też lekceważenie. Jest to moment, w której ucho ludzkie nie wychwytuje żadnego dźwięku. Jak powiedział Albert Camus: „Gdy się milczy, sytuacja staje się jasna”.
Inne formy dźwiękowej komunikacji:
Śmiech, kaszel, chrząkanie – niosą znaczenie. Mogą być nerwowe, mogą być wyrazem stosunku do rozmówcy. Demonstrują to, co myślimy, co odczuwamy, uzupełniają słowny przekaz.
- Wypełniacze – wtrącone w chwilach przeznaczonych na pauzy dźwięki typu „yyy..”, „eeee…”, „no..” świadczą nie tylko o złym oddechu, ale także o nieprzygotowaniu się do wypowiedzi, nieznajomości tematu, zastanawianiu się, o wahaniu się, braku pewności siebie. Duża ilość wtrąceń wpływa na nić porozumienia, wprowadza chaos, zaburza tok wypowiedzi.
Mowa i język to tylko pewna część komunikacji. Inne pozajęzykowe aspekty komunikacji to paralingwistyka, metajęzyk i komunikacja niejęzykowa. Czynniki parajęzykowe to intonacja, ton głosu, tempo mowy, przerwy, chrząknięcia, stres, emfaza, oraz przerywniki typu eeee, yyyy, mmmm… wyrażające przede wszystkim pewien stan emocjonalny. Wszystkie te składniki wpływają na znaczenie przekazu. Intonacja, użycie akcentu to bardzo skomplikowany system parajęzykowy.
Funkcje komunikacji wokalnej:
- emocjonalna – aby wyrażać emocje należy potrafić posługiwać się skutecznie głosem, a także umieć trafnie identyfikować emocje wyrażane wokalnie przez innych.
- kierowania wrażeniem – ludzie potrafią w dużym stopniu wpływać na to, jak ich osobowość jest postrzegana przez innych, wykorzystując do tego własne sygnały wokalne. Wywierają duży wpływ na atrakcyjność, dominację, zaufanie, np. akcent wpływa na wiarygodność.
- regulacyjna – sygnały wokalne odgrywają główną rolę w regulowaniu interakcji, która ma miejsce w komunikacji interpersonalnej. Osoby, które się wypowiadają, posługują się sygnałami świadczącymi o chęci podtrzymania rozmowy i kontynuacji wątku oraz takimi, które wskazują na chęć zakończenia wypowiedzi i oddania głosu osobie słuchającej.
Bibliografia:
- Leathers G. Dale:, Komunikacja niewerbalna, przekład TrzcińskaM., PWN, Warszawa 2007.
- Mckay Matthew, Davis Martha,: „Sztuka skutecznego porozumiewania się”, przekład Błaż Agata, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Komunikacja_wokalna
- http://www.komunikacjaniewerbalna.com.pl/strona-glowna/komunikacja-wokalna