Badania, które cały czas są prowadzone określiły dwa podtypy hipreleksji. Pierwsza grupa to zaburzenia w uczeniu się języka. Druga zaś to motoryczne zaburzenia wzrokowo-przestrzenne. Co ciekawe w niemal wszystkich przypadkach badanych dzieci pamięć wizualna była na bardzo dobrym poziomie.
W przypadku motorycznych zaburzeń wzrokowo-przestrzennych często mamy do czynienia z niższym wskaźnikiem inteligencji praktycznej lub niewerbalnej oraz wyższym wskaźnikiem inteligencji werbalnej. Wydawać by się mogło, że trudno pisać o wyższym wskaźniku werbalnym u dziecka z zaburzeniami w uczeniu się języka, ale jeśli spojrzymy na dzieci z autyzmem, z zaburzeniami w uczeniu się niewerbalnym, to widać, że ich język jest pod wieloma względami normalny, jednak mają one trudności z jego pragmatycznym stosowaniem. Ta grupa dzieci wyróżnia się przecież znakomitą pamięcią słuchową, wykazuje natomiast zaburzenia w sferze poznawczej. W grupie z zaburzeniami w uczeniu się języka zdarzają się częściej błędy fonetyczne podczas czytania, natomiast u osób z zaburzeniami wzrokowo-przestrzennymi występują one stosunkowo rzadko.
Opiszę teraz po kolei najpierw hiperleksyjne zaburzenia koordynacji wzrokowo-przestrzennej, a następnie hiperleksyjne zaburzenia w uczeniu się języka.
Hiperleksyjne zaburzenia koordynacji wzrokowo-przestrzennej
Występują tutaj opóźnienia koordynacji wzrokowo-przestrzennej. Mamy także do czynienia z pragmatycznymi zaburzeniami mowy, jeśli chodzi o wyrażanie i interpretację aspektów doświadczeniowych języka i środowiska. Objawy przypominają zespół Aspergera.
Jeżeli skupimy się na objawach zauważamy tu, że kolejność liter i słów może być odwracana, ale rozumienie czytanego tekstu jest na dobrym poziomie. Dziecko ma kłopoty z wypełnianiem arkuszy oraz z przepisywaniem tekstu z tablicy lub książki. Zauważamy tu impulsywność i bark organizacji. Współistnieje również brak percepcji społecznej, problem z odczytywaniem wszelkich wskazówek niewerbalnych. Pojawia się skłonność do wielokrotnego powtarzania tych samych błędów, bez wyciągania wniosków z poprzednich doświadczeń.
Dobrze jest pomóc dziecku wykorzystując głośne czytanie odejść natomiast należy od podejścia typowo wzrokowego. Należy rozmawiać z dzieckiem przy wykorzystaniu zadań percepcyjnych. Unikamy sytuacji, w której dziecko przepisuje tekst z tablicy. Zachęcamy dziecko do odpowiedzi ustnych. Dobrze jest stosować modyfikację zachowania poznawczego w celu zmniejszania impulsywności. Należy także uczyć dziecko umiejętności społecznych w celu zwiększenia percepcji społecznej.
Hiperleksyjne zaburzenia w uczeniu się języka.
Występują tutaj zaburzenia w ekspresji mowy, pomimo dobrego zapamiętywania mechanicznego. Rozwój języka jest opóźniony, perwersyjny, echolaliczny. Zauważamy tutaj problemy z rozumieniem ogólnego znaczenia poza treścią mechanicznie odtwarzaną z pamięci. Objawy przypominają autyzm.
Może zdarzyć się tak, że problemy z rozumieniem czytanego tekstu nie ujawniają się zbyt wcześnie a spowodowane jest to tym, że na bardzo dobrym poziomie wykształcona jest pamięć. Wystąpić także może swoista niedojrzałość, nieświadomość cudzych reakcji, brak zastanowienia się nad konsekwencjami własnych działań. Występują również trudności ze skupianiem uwagi oraz impulsywność, które należy przypisać zaburzeniom języka. Pojawiają się również kłopoty z szybkością przetwarzania informacji. Ważną informacją jest, że objawy autystyczne ustępują wraz z poprawą języka.
Warto podkreślić, że w takim zaburzeniu nie jest wskazany pośpiech. Należy położyć większy nacisk na czytanie ze zrozumieniem a mniejszy na umiejętność głośnego czytania. Nie wątpliwie potrzeba dziecku intensywnej terapii językowej.
Problemy z językiem pojawiają się w dwu dziedzinach:
- w funkcjonalnym używaniu języka,
- w odczytywaniu cudzych zamiarów (intencji),
Uważam, że można postrzegać hiperleksję jako obszar wspólny dla autyzmu i zaburzenia w uczeniu się języka, lub też dla zespołu Aspergera i zaburzeń niewerbalnych. Dziecko hiperleksyjne w kategorii zaburzeń językowych ma większą tendencję do zaburzeń w kojarzeniu języka, języku ekspresywnym, umiejętności czytania oraz pewnych trudności w funkcjonowaniu społecznym. Jednakże wiele dzieci z tego typu zaburzeniami językowymi nie ma zbyt dużych problemów z percepcją społeczną, czyli tych, które są charakterystyczne także dla dzieci autystycznych.
Dzieci z zaburzeniami hiperleksyjnymi typu niewerbalnego mają bardzo wiele wspólnego z dziećmi z zespołem Aspergera, które charakteryzuje niska percepcja społeczna. U dzieci z zespołem Aspergera zwykle występują zaburzenia umiejętności niewerbalnych, problemy z umiejętnościami integracji ruchowo-wzrokowej, orientacją wzrokowo-przestrzenną oraz pamięcią przestrzenną. Hiperleksja tego typu przejawia się w zaburzeniach organizacji wzrokowo-przestrzennej, koordynacji motorycznej oraz umiejętności matematycznych. Dzieci z tej grupy potrafią rozpoznawać słowa na dość dobrym poziomie, posiadają duże zdolności werbalnego uczenia się oraz generowania dużej ilości słów. Jednak często występuje u nich brak percepcji społecznej oraz nieodpowiedni afekt. Dzieci z zespołem Aspergera wykorzystują pewne aspekty języka lepiej niż dzieci z autyzmem. Te pierwsze często chcą nawiązywać kontakty społeczne, jednak bez powodzenia- i jest to w zasadzie główny problem, którym należy się zająć. Dziecko z autyzmem ma na tyle duże problemy z integracją społeczną, że zazwyczaj nie podejmuje takich prób. Objawy o charakterze poznawczym oraz społecznym powinny być traktowane jako cechy wspólne dla autyzmu i zespołu Aspergera.
Bibliografia:
- Bogdanowicz M. „Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria, diagnoza, terapia.”
- Krasowicz G. Językowy aspekt terapii i profilaktyki trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci.”