BRAK GOTOWOŚCI POZNAWCZEJ
DZIECKA ROZPOCZYNAJĄCEGO
NAUKĘ SZKOLNĄ PRZYCZYNĄ
DYSORTOGRAFII. CZ I
CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU POZNAWCZEGO DZIECKA 7 – LETNIEGO
Rozwój człowieka jest procesem ciągłym trwającym wiele lat. Istotą rozwoju jest kierunkowość zmian, tj. przechodzenie od form prostych do coraz bardziej złożonych, skomplikowanych. Doskonalenie się struktury organizmu umożliwia wykonywanie coraz bardziej złożonych czynności, co następuje pod wpływem biologicznego dojrzewania, lecz również pod wpływem zewnętrznych warunków.
Jednym z głównych rodzajów procesów psychicznych są procesy poznawcze. Są to stany świadomości powstające na podłożu procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie, przede wszystkim w obwodowym układzie nerwowym i w mózgu.
SPOSTRZEŻENIA
Malutkie dziecko spostrzega świat wieloma zmysłami jednocześnie. Zabawkę dokładnie ogląda (wzrok), obmacuje (dotyk), bierze do buzi (smak, węch), rzuca na ziemię (słuch). Rozpoznaje przedmioty dlatego, iż wielokrotnie zwróciło na nie uwagę. Zapamiętało ich wygląd i użyteczność.
Usłyszało również i zapamiętało nazwę, która stała się odpowiednikiem dźwiękowym (mowa bierna), po czym samo nauczyło się tę nazwę wypowiadać (mowa czynna).Temu poznaniu towarzyszyły intensywne procesy myślowe, które pozwoliły dziecku:
- utrwalić wygląd, nazwę czy funkcję przedmiotów
- zrozumieć związki, jakie między nimi zachodzą
- pojąć znaczenie słów, którymi te związki są opisywane.
Bez podstawowych procesów poznawczych jakimi są: spostrzeżenia, uwaga, pamięć, myślenie i mowa niemożliwe lub znacznie utrudnione byłoby \”odkrywanie świata\’\’ przez dziecko.
Spostrzeżenia dzieci 7 letnich nie mają już charakteru wielozmysłowego. Przeważają spostrzeżenia wzrokowe i słuchowe. Wykorzystanie innych zmysłów następuje, gdy wymaga tego sytuacja. Dzięki wzrastającej wrażliwości receptorów (oczu i uszu) następuje coraz lepszy odbiór bodźców z otoczenia i właściwa reakcja na bodźce coraz bardziej złożone.
Przyczyniają się do tego liczne, dotychczas zdobyte doświadczenia spostrzeżeniowe, które wpłynęły na doskonalenie procesów analityczno-syntetycznych w obrębie kory mózgowej.
W tym wieku przeważa jeszcze spostrzeganie globalne, ale dziecko jest już zdolne do przeprowadzenia analizy i syntezy spostrzeganego materiału. Badania i obserwacje dziecka wskazują, że znacznie lepiej i dokładniej spostrzega ono w czasie działania oraz wtedy, gdy werbalizuje swoje spostrzeżenia. Dzieci często przy zabawie, rysunku opowiadają o tym, co robią.
7 – latek rozpoznaje kształty przedmiotów, kształty geometryczne zarówno pojedyncze jak i złożone. Może napotykać trudności przy strukturach bardziej złożonych: elementy są mało zróżnicowane lub pełnią podobną funkcję. Wtedy zadanie wymaga wyższego poziomu analizy i syntezy wzrokowej. Trudności mogą pojawić się również przy percepcji takiego abstrakcyjnego materiału, jakim są litery i wyrazy oraz głoski i słowa. Ten rodzaj trudności może być wynikiem braku doświadczenia w zakresie operowania symbolami.
Jakość i dokładność spostrzeżeń w znacznym stopniu zależy od uwagi.
UWAGA
Jest to funkcja poznawcza, która towarzyszy wszystkim procesom psychologicznym: spostrzeganiu, myśleniu, zapamiętywaniu, jak również nie zautomatyzowanym czynnościom ruchowym.
U dziecka 7 letniego wykształcony jest już pewien stopień uwagi dowolnej umożliwiający:
- słuchanie dłuższych opowiadań
- obserwowanie filmów
- koncentrowanie się na tym co mówi nauczyciel, kolega, rodzic
- wykonywanie coraz bardziej złożonych zadań.
Koncentracja uwagi zwiększa się do momentu, gdy dziecko uzna, że zadanie jest za trudne. Silne skupienie uwagi jest poważnym wysiłkiem. Wprowadzenie dodatkowych bodźców (rozmowa, nowe polecenia) zaburzają uwagę dziecka i dezorganizują wykonywanie zadania. Są dodatkowym obciążeniem dla układu nerwowego. W okresie nauczania początkowego dziecko uczy się koncentrowania i manipulowania uwagą. Eliminuje zbędne bodźce zewnętrzne, staje się \”ślepe i głuche\”, by w ten sposób chronić swój układ nerwowy.
PROCESY PAMIĘCI
Zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie zależą w znacznym stopniu od tego, jak przebiegał proces spostrzegania i jaka była wtedy koncentracja uwagi. To z kolei wiąże się z rodzajem i nasileniem emocji wywołanych przez treść spostrzeżeń i sytuację towarzyszącą.
W okresach poniemowlęcym i wczesnoprzedszkolnym zapamiętywanie ma cechy pamięci dowolnej. Najintensywniejszy rozwój pomięci przypada na wiek szkolny.
Powszechnie uważa się, że dziecko zapamiętuje w sposób mechaniczny.
7 – latek lepiej przyswaja sobie materiał sensowny. To, że nieraz odtwarza go wiernie a nie \”własnymi słowami\” jest wynikiem nieumiejętności samodzielnego powiązania w logiczną całość podanych treści.
Dziecko w tym wieku zdolne jest również do zapamiętywania intencjonalnego, np. wierszyka, roli w przedstawieniu. Gdy towarzyszą temu pozytywne przeżycia emocjonalne stopień trwałości pamięci wyraźnie wzrasta.
Ogromne znaczenie dla rozwoju dziecka ma mowa bierna (rozumienie mowy) i czynna (posługiwanie się mową). Jest środkiem porozumienia z innymi ludźmi. Przy pomocy mowy rodzice i nauczyciele regulują postępowanie dziecka, co ułatwia i ukierunkowuje jego rozwój społeczny. Mowa pełni rolę poznawczą. Uaktywnia uwagę dowolną, umożliwia słowne sterowanie spostrzeżeniami i wyobrażeniami, towarzyszy czynnościom modyfikując je i utrwalając w pamięci. Jest podstawą tworzenia się pojęć, a więc staje się narzędziem myślenia.
Mowa pełni również rolę ekspresyjną, ułatwiając dziecku wyrażanie swych uczuć, myśli, przeżyć. 7 latek posługuje się swobodnie mową potoczną. Używa wszystkich części mowy i złożonych form gramatycznych. Buduje zdania złożone z uwzględnieniem czasów, przypadków. Nieraz popełnia błędy, koryguje je wtedy, gdy widzi brak zrozumienia.
7 – latek dzięki tym osiągnięciom rozwojowym umie opowiadać swoje wrażenia, przeżycia. Zadaje wtedy wiele pytań wynikających z potrzeby poznania świata. Wypowiedzi dziecka są tym pełniejsze, im bardziej jest ono zainteresowane i związane emocjonalnie z ich treścią.
W wieku 7 lat myślenie dziecka jest jeszcze konkretno – wyobrażeniowe. Operacje myślowe polegają na porównywaniu konkretnych cech przedmiotu. Na tym etapie dziecko łatwiej odnajduje różnice niż podobieństwa. Szukając podobieństw, co jest podstawą klasyfikacji, dzieci kierują się cechami zewnętrznymi takimi jak kształt, barwa. Równocześnie pojawia się zdolność do użycia takiej kategorii abstrakcyjnej, jaką jest funkcja przedmiotu oraz umiejętność posługiwania się w klasyfikacji dwiema cechami.
Te sposoby postępowania są przejawami zdolności do uogólnienia i początków abstrahowania. Rozumienie przyczynowo-skutkowe opiera się na realnych przesłankach i doprowadza do właściwych rezultatów. Dziecko prawidłowo wnioskuje na podstawie faktów dostępnych jego obserwacji, nierzadko potrafi logicznie uzasadnić wnioski.
Myślenie przyczynowo-skutkowe ujawnia się w wypowiedziach dzieci, gdy są one sformułowane poprawnie pod względem gramatycznym. Dzieci nadpobudliwe często udzielają odpowiedzi pochopnych. Pomimo tej pochopności myślenie wykazuje już pewien krytycyzm. 7-latkowie dostrzegają niedorzeczności w obrazkach lub historyjkach, błędy, nielogiczności i niekonsekwencje w wypowiedziach kolegów, a nawet dorosłych. W rozwiązywaniu problemów posługują się metodą prób i błędów, ale opierają się również na obserwacji pozwalającej na kolejne, logiczne posunięcia.
Poziom rozwoju myślenia jest w dużej mierze uzależniony od oddziaływań wychowawczych. 7 – latki wykazują znaczną plastyczność i wyćwiczalność w zakresie procesów intelektualnych.
DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA A GOTOWOŚĆ DO PODJĘCIA NAUKI SZKOLNEJ
Według definicji Wincentego Okonia dojrzałość szkolna jest to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych w kl. I.
Temat dojrzałości szkolnej przeszedł długą drogę ewolucji, którą można prześledzić zarówno w poczynaniach praktyków, jak i badaczy.
Początkowo istotę sprawy widziano jedynie w tym jakie właściwości (wiadomości i umiejętności) powinno dziecko ujawniać, by móc czynić w szkole zadowalające postępy, zgodnie z wymaganiami programu. Przypuszczano, iż wystarczy odpowiedni poziom rozwoju umysłowego wyrażający się w mierzonym testami i odpowiadającym co najmniej normie ilorazie inteligencji (I.I.). Okazało się, że tak nie jest. Niekiedy dzieci wykazujące się ilorazem inteligencji wyższym niż przeciętny nie czynią w szkole zadowalających postępów i to nie ze względu na jakieś uboczne czynniki nie związane z ich rozwojem. One są po prostu niedojrzałe do nauki.
Oprócz odpowiednio wysokiego poziomu inteligencji niezbędne w uczeniu szkolnym okazują się:
- umiejętność dowolnego (intencjonalnego) koncentrowania uwagi na przedmiocie
- wytrwałość wyrażająca się w podejmowaniu i odpowiednio długim utrzymywaniu jednokierunkowych wysiłków zmierzających do realizacji wyznaczonego celu
- gotowość do wykonywania zadań na polecenie
- umiejętność korzystania ze wskazówek kierowanych do grupy
- zdolność do uczestniczenia w zajęciach zespołowych.
Mając na uwadze naukę czytania i pisania przyjmuje się, jako jedno z istotnych czynników dojrzałości, rozwinięte umiejętności w zakresie:
- analizy i syntezy słuchowej
- analizy i syntezy wzrokowej
- koordynacji wzrokowo-słuchowej
- sprawności manualnych, w szczególności odwzorowywania.
Z uwagi na program matematyki oczekuje się od dzieci:
- operowania pojęciem liczby i zbioru
- umiejętność dokonywania porównań
- rozumienie określeń \”mniej\”, \”więcej\”, \”tyle samo\”.
Ze względu na porozumiewanie werbalne i związane z tym sposoby rozumowania wymaga się:
- czynnego operowania odpowiednim zasobem słów
- dostrzeganie powiązań między zdarzeniami
- umiejętność słownego relacjonowania zdarzeń
Dziecko nie zaczyna się uczyć dopiero, gdy idzie do szkoły. By sprostać nowym zadaniom musi mieć już duży zasób wiadomości i zdobytych wcześniej umiejętności. Rozpoczęcie nauki jest momentem przełomowym.
Zaczyna się systematyczne, zamierzone uczenie się jako podstawowa aktywność dziecka. Wykonuje wiele czynności, by coś sobie przyswoić. Celem jest zdobycie określonych wiadomości i umiejętności.
KONSEKWENCJE BRAKU GOTOWOŚCI POZNAWCZEJ DLA :
- DYSLEKSJI
- DYSGRAFII
- DYSORTOGRAFII
Dysleksja istnieje prawdopodobnie od czasów, gdy ludzie zaczęli posługiwać się pismem. Różni autorzy używali różnych określeń : W.P. Morgan – \”ślepota słowna \’\’, P. Ranschburg – \”legastenia\”, J. Hinschelwood – \”wrodzona dysleksja\”, Critchley – \”dysleksja rozwojowa\”. O. Kucera, Z. Matejcek i M. Bogdanowicz \” dysleksja\”, \”dysgrafia\”, \”dysortografia\”.
Stosowanie trzech terminów daje możliwości precyzyjnego określenia obszaru trudności i jest zgodne z etymologią tych terminów oraz obrazem klinicznym omawianych zaburzeń, gdy występują w izolacji.
Przedrostek \”dys-\’\’ oznacza w j. łacińskim i greckim brak czegoś, trudność. Termin \”dysleksja\” wywodzi się od czasownika \”lego\” – czytam. Zatem dysleksja to trudność w opanowaniu umiejętności czytania.
\”Dysortografia\” pochodzi od wyrazu \”orthos\” – prawidłowy i \”grapho\” – piszę, rysuję, a więc dysortografia to trudność w opanowaniu poprawnej pisowni.
Termin \”dysgrafia\” oznacza trudność w zakresie techniki pisania, niski poziom graficzny pisma.
Dzieci rozpoczynające naukę szkolną muszą pokonać wiele trudności związanych z nauką czytania i opanowaniem poprawnej pisowni. Konsekwencją braku gotowości poznawczej mogą być specyficzne trudności w uczeniu się. W różnym wieku pojawiają się lub nasilają nieco inne objawy zaburzeń rozwoju psychoruchowego i związane z nimi przejawy trudności w czytaniu i pisaniu. U dzieci 7 letnich można zaobserwować następujące symptomy:
- trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów
- trudności ze stosowaniem przyimków
- trudności z zapamiętywaniem i wykonywaniem więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie
- opóźnienie rozwoju mowy
- trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów
- mylenie nazw kierunków: prawo – lewo
- oburęczność
- trudności w nauce pisania: zwierciadlane odwracanie liter, deformowanie ich kształtu
- nieumiejętność zapamiętywania sekwencji materiału (dni tygodnia, nazw miesięcy)
- słabe postępy w uczeniu się czytania, zarówno metodą fonetyczną, jak i globalną
- szybka męczliwość
Dysharmonijny rozwój poznawczy dziecka rozpoczynającego naukę szkolną może być przyczyną specyficznych trudności w czytaniu. Dzieci te popełniają następujące błędy:
- mają trudności z przypomnieniem sobie głoski odpowiadającej odczytywanej literze
- mylą litery podobne pod względem kształtu, np. p – b, d – g
- czytają wyrazy od końca do początku, np. do – od, mi – im
- czytają pierwszą i ostatnią sylabę, opuszczając środkową
- gubią miejsca, w których czytają
- przeskakują wyrazy, gubią linijki lub ponownie czytają tę samą
- domyślają się wyrazów w oparciu o kontekst treściowy
- najpierw syntetyzują wyrazy po cichu, a potem głośno, wypowiadając cały wyraz (tzw. podwójne czytanie)
- robią dłuższe przerwy przed przeczytaniem trudniejszego wyrazu
- czytają wolno ze złą intonacją, nie stosują interpunkcji
- mają problemy ze zrozumieniem przeczytanego tekstu
Dysortografię jako specjalne zaburzenie w pisaniu rozpoznajemy wówczas, gdy dotyczy dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym, które popełnia nie tylko błędy ortograficzne lecz również specyficzne. Rodzaj tych błędów w dużej mierze zależy od warunkujących je zaburzeń, a więc czy dotyczą funkcji wzrokowych czy słuchowych. Do specyficznych błędów w pisaniu należą:
- uporczywe opuszczanie, dodawanie i przestawienie liter, sylab
- mylenie liter o podobnym kształcie, np. l – ł – t, m – n, a – o
- mylenie liter, odpowiedników, głosek zbliżonych fonetycznie, np. d – t, k – g, f – w, z – s
- mylenie liter o tym samym kształcie, lecz innym układzie w przestrzeni, np. p – b, m – w
- pisanie wyrazu od strony prawej do lewej (pismo lustrzane)
- pomijanie znaków diakrytycznych
- występowanie wyrazów bezsensownych wskutek pojawienia się w jednym wyrazie kilku rodzajów błędów.
PRZYCZYNY DYSLEKSJI, DYSGRAFII, DYSORTOGRAFII.
Etiologia dysleksji rozwojowej, a więc jej pierwotne przyczyny nie są do końca znane. Istnieje kilka koncepcji:
- Koncepcja genetyczna upatrująca przyczynę w dziedziczeniu tych zmian w c. u. n. , które są przyczyną zaburzeń funkcjonalnych i podłożem trudności w czytaniu i pisaniu. Czynnikiem patogennym są geny, przekazywane z pokolenia na pokolenie.
- Koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego upatrująca przyczynę w spowolnieniu dojrzewania c. u. n. i zaburzeniach funkcjonalnych. Czynnikami patogennymi są geny, czynniki uszkadzające c. u. n. : hormony
- Koncepcja organiczna upatrująca przyczynę w mikrouszkodzeniu struktury tych okolic mózgu, które realizują czynność czytania i pisania. Czynniki patogenne chemiczne, fizyczne i biologiczne oddziałują na
c. u .n. w okresie okołoporodowym - Koncepcja hormonalna upatrująca przyczynę w niedokształceniu struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowym modelu rozwoju mózgu, tzn. zablokowaniu rozwoju lewej półkuli mózgowej. Czynniki patogenne to nadprodukcja hormonów, np. testosteronu
- Koncepcja psychodysleksji upatruje przyczyny w zaburzeniach funkcjonalnych c. u. n. – emocjonalnych. Czynniki patogenne to urazy psychiczne, stres
- Zaburzenia (opóźnienia) tempa, rytmu i dynamiki rozwoju psychoruchowego. Badania przeprowadzone przez zespół H. Spionek wykazały, że zaburzenia tempa, rytmu i dynamiki rozwoju funkcji poznawczych, wzrokowych, słuchowych i ruchowych są jedyną z bezpośrednich przyczyn wywołujących trudności w czytaniu i pisaniu. Wskazywano też na rolę lateralizacji podczas czytania. Tempo rozwojowe oznacza szybkość, z jaką dokonują się ilościowo – jakościowe zmiany w sferze psychomotorycznej w odniesieniu do jego wieku życia. Istotą rytmu rozwojowego jest stopień zgodności w jakim rozwijają się poszczególne funkcje psychomotoryczne (jeśli rozwijają się nierównomiernie mamy do czynienia z dysharmonią rozwojową). Pojęcie dynamiki psychoruchowego rozwoju odnosi się do tempa, w jakim przebiega rozwój.
Trudno jednoznacznie stwierdzić, która z koncepcji etiologicznych jest prawdziwa. W największym, stopniu potwierdzone badaniami obiektywnymi, są koncepcje wskazujące na strukturalne tło dysleksji (niedokształcenie lub uszkodzenie kory mózgowej).
Dysleksja jest uwarunkowana polietiologicznie, ponieważ w różnych przypadkach mogą ją spowodować różne przyczyny.