Część I – metoda wstępnej stymulacji logopedycznej.
,,Nasz mózg jest jak śpiący olbrzym\’\’
Tony Buzan
Świat, w którym żyją i będą żyły nasze dzieci zmienia się nieprawdopodobnie szybko stawiając ludziom wysokie wymagania, którym trzeba sprostać, aby życie mogło być wartościowe, pełne i twórcze. Dziś już wiadomo, że inteligencja człowieka nie jest określona w chwili urodzenia i przypisana na całą resztę życia. Możliwości ludzkiego mózgu są więc nieograniczone. W trakcie całego ludzkiego życia rodzą się ciągle nowe komórki nerwowe, a żeby utrzymać je przy życiu, należy pobudzać je ciągle do wysiłku. Najistotniejszym okresem w rozwoju człowieka jest okres od urodzenia do 6 roku życia ze szczególnym uwzględnieniem przedziału wiekowego od 0 do 3 roku życia tzw. okres krytyczny w rozwoju mowy. Około 6 roku życia mózg ludzki na ogół osiąga do około 90% wielkości, jaką będzie miał w wieku dorosłym. To właśnie wtedy mózg ludzki może na skutek właściwej stymulacji wytworzyć tak wielką ilość połączeń nerwowych dla przepływu bodźców, że powstaną solidne fundamenty do późniejszego szeroko rozumianego uczenia się.
Ponadto przez zastosowanie odpowiednich oddziaływań stymulująco-wychowawczych istnieje możliwość nie tylko usprawnienia pracy mózgu, ale również wyrównania ewentualnych jego ograniczeń i uszkodzeń czyli przywrócenia jego sprawności. Najbardziej optymalne oddziaływania mają na celu przygotowanie dziecka do: zdolności sprawnego, szybkiego i samodzielnego uczenia się, która dzięki fantastycznym możliwościom naszego umysłu jest nieograniczona, zdolności niezależnego, twórczego myślenia, zdolności rozwijania indywidualnych metod myślenia i przyswajania wiedzy. Wszystko to jest możliwe dzięki prawidłowej pracy i współpracy prawej i lewej półkuli mózgowej. Obie mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania człowieka ich, sprawne współdziałanie decyduje o wynikach naszych działań. Lewą i prawą stronę mózgu łączy ciało modzelowate (spoidło wielkie). Jest ono zbudowane z milionów komórek nerwowych i działa jak wielka autostrada, którą wędrują informacje z jednej półkuli mózgu do drugiej. Cechą charakterystyczną problemów dyslektycznych jest zaburzenie pracy półkuli lewej oraz zakłócenia w transmisji informacji pomiędzy obiema półkulami. Aby przeciwdziałać lub wyleczyć dziecko z już istniejącej dysleksji trzeba przywrócić sprawność półkuli lewej i doprowadzić do współpracy z półkulą prawą. Jednak zgodnie z wiedzą o mózgu proces rehabilitacji należy zakończyć najpóźniej do 8 roku życia, co zostało przez nas sprawdzone w 20 letniej praktyce terapeutycznej. W przeciwnym wypadku symptomy dysleksji będą widoczne przez całe życie. Oczywiście pomoc specjalistyczna jest cenna w każdym wieku, ale straconego czasu nadrobić się nie da.
Prowadzona przez nas terapia logopedyczna oparta jest na własnym programie terapeutycznym z zastosowaniem metod autorskich. Przeznaczona jest dla dzieci od około 2 i pół roku życia, u których występują zaburzenia rozwoju stwarzające zagrożenie późniejszej dysleksji. Wszystkie zajęcia są prowadzone indywidualnie. Często jedno dziecko pozostaje pod równoczesną opieką kilku specjalistów (psycholog, pedagog, logopeda). Sprawą niezwykle istotną poprzedzającą każdą indywidualną terapię jest dokonanie rzetelnej kompleksowej diagnozy specjalistycznej określającej rodzaj i rozmiar deficytów, która stanowi podstawę ustalenia indywidualnego programu terapii i właściwego doboru ćwiczeń.
Terapia składa się z 3 etapów:
- etap – wstępna stymulacja logopedyczna
- etap – właściwa terapia logopedyczna z zastosowaniem autorskiej metody \”ruchów artykulacyjnych\”
- etap – terapia pedagogiczna
- etap przeznaczony jest dla dzieci z rozległymi wadami i zaburzeniami mowy oraz dzieci, u których oprócz wad i zaburzeń mowy występują inne deficyty rozwojowe, z opóźnionym rozwojem mowy, małych dzieci od około 2 i 1/2 roku życia wymagających pomocy i przygotowania do pracy na głoskach i upośledzonych umysłowo. Jest to kompleks oddziaływań głównie na lewą półkulę mózgową, oraz tworzenie synergii międzypółkulowej jak również ćwiczenie pamięci sekwencyjnej będącej domeną półkuli lewej i również pamięci symultanicznej będącej domeną półkuli prawej.
Na tym etapie pracujemy nad ogółem, aby potem przejść do szczegółu. Wszystkie zajęcia mają formę zabawy i oparte są na zasadzie stopniowania trudności.Etap ten pełni szczególną rolę przygotowawczą do właściwej terapii logopedycznej poprzez:
- stymulację procesów poznawczych, emocjonalno-motywacyjnych i wykonawczych
- pracę nad systemem leksykalnym (słownikowym)
- pracę nad słuchem awerbalnym (dźwięki z otoczenia)
- usprawnianie lokomocji dużej i małej
- usprawnianie motoryki aparatu artykulacyjnego
- usprawnianie funkcji oddechowych, emisyjnych, fonacyjnych
- pracę nad świadomością fonologiczną
- pracę z ciałem z zastosowaniem elementów metody kinezjologii edukacyjnej, elementy teorii SI (integracji polisensortsznej) oraz metody One Brian, metody Silvy
- ćwiczenia relaksacyjne.
- etap przeznaczony jest do pracy z dziećmi z wadami wymowy oraz dziećmi z rozległymi zaburzeniami, które przez wstępną stymulację logopedyczną zostały przygotowane do pracy nad systemem fonetycznym języka polskiego. Jest to oddziaływanie również na lewą (akademicką) półkulę mózgową, która odpowiedzialna jest za mowę, procesy pisania i czytania przy wykorzystaniu pamięci sekwencyjnej. Ćwiczenia na tym etapie muszą mieć charakter wyjątkowo uporządkowany i mają za zadanie przekazanie dziecku narzędzi do posługiwania się mową i językiem. W tym etapie pracy została zastosowana nowatorska metoda ,,ruchów artykulacyjnych\” polegająca na wprowadzeniu świadomości fonetycznej wszystkich ważnych dla artykulacji głosek języka polskiego oraz analizie i syntezie tych głosek w określonych układach sylabowych, logotomowych, grupach spółgłoskowych występujących w artykulacji. Stosownie do rozmiaru wady wymowy lub zaburzenia mowy dziecko musi być zapoznane z niektórymi lub wszystkimi głoskami naszego języka i ich artykulacyjnymi układami. Rzetelne przeprowadzenie indywidualnego planu terapeutycznego tego okresu przygotowuje dziecko do późniejszej pracy na wyrazach, grupach dwuwyrazowych, zdaniach, samodzielnej artykulacji kontrolowanej i niekontrolowanej i stwarza możliwości słuchowego różnicowania głosek oraz ich zapisu. Na tym etapie pracujemy w oparciu o pomoc naszego autorstwa i opracowania pt. ,,Układamy wzorce wymowy,, która jest próbą transkrypcji fonetyki polskiej na użytek komunikacji z dzieckiem, terapeutą i rodzicem. Praca z zastosowaniem tej pomocy jest kośćcem merytorycznym naszej metody.
- etap – terapia pedagogiczna. Jest w zasadzie naturalną kontynuacją etapu II, jeśli dziecko jest w wieku szkolnym. Zawiera odpowiednio dobrany program ćwiczeń w zakresie poprawy tempa i techniki czytania i pisania z zastosowaniem reguł ortograficznych, pracy nad poprawą jakości wypowiedzi ustnych i pisemnych. Innowacją naszego programu terapeutycznego jest oparcie terapii logopedycznej(i innych terapii specjalistycznych) na metodzie ruchów artykulacyjnych. Metoda ta została zweryfikowana w długoletniej praktyce logopedycznej i daje bardzo dobre wyniki terapeutyczne w pracy z każdego rodzaju zaburzeniem mowy począwszy od korekty wad artykulacyjnych, skończywszy na bardzo poważnych wadach i zaburzeniach mowy i innych zaburzeniach rozwojowych. Słuszność naszej metody potwierdzają przypadki bardzo wielu dzieci wyprowadzonych z rozległych zaburzeń, dzieci, które prawidłowo funkcjonują w warunkach szkolnych. W dzisiejszym artykule bardziej szczegółowo zapoznamy Państwa z metodą wstępnej stymulacji logopedycznej.Jak już wcześniej zostało powiedziane I – ETAP prowadzonej przez nas terapii to:
Wstępna stymulacja logopedyczna.
Jest to pierwszy etap zorganizowanej pracy terapeutycznej poświęconej stymulacji mowy w warunkach gabinetu logopedycznego. Etap ten przeznaczony jest do pracy z dziećmi małymi \”ryzyka zaburzeń mowy\” i ryzyka dysleksji, które nie są gotowe do właściwej terapii logopedycznej oraz dla dzieci z rozległymi wadami wymowy i zaburzeniami mowy jak również innymi deficytami rozwojowymi, którym towarzyszą problemy mowy i dla dzieci upośledzonych umysłowo. Metoda ta ma szczególne zastosowanie w wychowaniu przedszkolnym. W zasadzie po krótkim przeszkoleniu może z niej korzystać każdy nauczyciel przedszkola, współdziałając w ten sposób z terapeutą i rodzicami w rehabilitacji dziecka zagrożonego dysleksją.
Wstępna stymulacja logopedyczna dzieli się na 2 okresy, które mogą, ale nie muszą być realizowane po sobie:
1 okres obejmuje:
- stymulację funkcji poznawczych, emocjonalno- motywacyjnych i wykonawczych
- pracę nad systemem leksykalnym i kategorią gramatyczną wypowiedzi
- pracę nad słuchem awerbalnym
- pracę nad usprawnieniem aparatu artykulacyjnego realizowaną w formie zabawy
2 okres obejmuje:
pracę nad świadomością fonologiczną w kategorii:
- zdania
- wyrazu
- sylaby
- samogłoski (nagłos, wygłos, śródgłos)
- spółgłoski (nagłos, wygłos, śródgłos)
Punkt ,, a \’\’ I okresu dotyczy dzieci, które ze względu na bardzo złożone problemy rozwojowe nie są w stanie nawet w formie zabawy pracować z terapeutą. Na tym etapie musi pracować z dzieckiem bardzo doświadczony terapeuta najczęściej jest to psycholog kliniczny. Ten rodzaj terapii nie jest możliwy do realizacji w warunkach przedszkola nawet w formie wspomagającej.
Punkty ,, b \’\’ I okresu to – praca, która ma na celu stymulację mowy biernej (rozumienia) i czynnej (mówienia) oraz kształtowanie umiejętności posługiwania się w wypowiedziach zdaniem początkowo prostym a potem złożonym.
Pomoce to przede wszystkim miniaturowe rekwizyty przedmiotów z otoczenia dziecka oraz obrazki duże i czytelne np.:
Hanna Rodak, Danuta Nawrocka ,,Od obrazka do słowa\’\’
Wiesława Sokołowska ,,Uczę się mówić, czytać i pisać\’\’
Na tym etapie (jeżeli zachodzi taka konieczność) należy pracować również nad usprawnieniem percepcji wzrokowej, sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej (robią to rodzice w domu pod kierunkiem terapeuty).
Punkt ,,c\’\’ – Praca ta ma na celu ukształtowanie umiejętności różnicowania dźwięków pochodzących ze środowiska naturalnego. Na użytek komunikacji z dzieckiem posługujemy się zestawami ilustracji przez co oddziaływujemy również n a płaszczyznę leksykalną.( słownik dziecka ).
Punkt ,,d\’\’ – Są to wszelkie ćwiczenia gimnastyczne aparatu mowy głównie języka, warg, szczęki dolnej i podniebienia mające na celu uświadomienie dziecku faktu istnienia tego aparatu, możliwość wykonywania przez niego ruchów oraz jego usprawnienie. Wszystkie ćwiczenia są realizowane w formie zabawowej.
RAMOWY PROGRAM TERAPEUTYCZNY
Ćwiczenia słuchu awerbalnego – pomoce.
- Różnicowanie i lokalizowanie źródła dźwięków np.: zabawki dźwiękowe, dzwonek, budzik.
- Inne zabawy podobne do wymienionych w punkcie 1.
- Różnicowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty perkusyjne.
Pomoce: instrumenty perkusyjne, obrazki. - Różnicowanie głosów zwierząt domowych (onomatopeje).
Pomoce: karty z \”Co i jak słychać\”, gry komputerowe. - Różnicowanie głosów zwierząt dzikich.
Pomoce: karty z \”Co i jak słychać\” – . - Różnicowanie głosów zwierząt domowych i dzikich.
Pomoce: karty z \”Co i jak słychać\” , gry komputerowe
piosenki na onomatopeje. - Różnicowanie dźwięków i głosów z kaset magnetofonowych.
Pomoce: kasety, obrazki np.
- \”Słucham i mówię\” H. Rodak.
- \”Dźwięki wokół nas\” – Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Pomocy Naukowych- Sprzętu Szkolnego – Warszawa.
- \”Dźwięki i głosy wokół nas\” – wersja kolorowa i czarno-biała z częścią kasety nagraną bez podparcia wzrokowego (obrazkowego).
- \”Głosy zwierząt zamieszkujących różne środowiska przyrodnicze.
- \”Dźwięki instrumentów muzycznych\” – (dźwięki bardzo trudne – pomoc może być stosowana wybiórczo).
- Różnicowanie dźwięków i głosów:
- sytuacji dźwiękowych
Pomoc: \” Loteryjka sytuacji dźwiękowych ( kaseta i obrazki). - historyjek dźwiękowych
Pomoc: \” Warsztat historyjek dźwiękowych\” (kaseta, i obrazki).
- Odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów przestrzennych.
Odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów przestrzennych.
- odtwarzanie rytmu ilustrowanego układem przestrzennym (za pomocą klocków).
Przykładowe wzory układów przestrzennych:
- O O O
- O O O
- O O O
Rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającego wystukanemu rytmowi (terapeuta wystukuje rytm – dziecko wskazuje odpowiedni układ klocków).
Przykładowe ćwiczenie:
Weź do ręki bębenek. Uderzaj według narysowanego rytmu:
- O OO O OO
- O OO OO OOO
- OOO OOO O
- OO OO O OOO
- O OOO O OOO
Ćwiczenia słuchu werbalnego.
W tym okresie pracy dziecko musi poznać pojęcia: zdanie, wyraz, sylaba, głoska:
(samogłoska, spółgłoska), pojęcia: początek, koniec, środek.
Musi zostać zapoznane, w jaki sposób porozumiewamy się językowo, z czego składa się zdanie, wyraz, sylaba, głoska.
I Zdanie – pomoce:
- Wyodrębnianie zdań z potoku żywej mowy (wprowadzenie pojęcia zdania).
- Dzielenie zdań prostych na wyrazy (wyodrębnianie słowa pierwszego, ostatniego i
środkowego) – również na wyrywki. - Liczenie wyrazów w zdaniu.
- Rozwijanie zdań prostych.
- Porównywanie liczby wyrazów w zdaniu.
- Samodzielne układanie zdań.
- Wyodrębnianie wyrazów ze zdania.
Pomoce:
- Zeszyt ćwiczeń nr 3 str. 8,9,22 ( \”Ćwiczenia doskonalące procesy analizy i syntezy słuchowej\”).
- \”Ćwiczenia wyrównawcze w zakresie czytania i pisania\” – A. Smoleńska.
- \”Od obrazka do słowa\”.
- \”Metoda treningu zdolności intelektualnych\” – B. Markowska.- i inne
- Z wyżej wymienionych pomocy wybieramy zestawy ćwiczeń, które dotyczą zdania.
II Wyrazy – pomoce:
Wyodrębnienie sylab w wyrazach z uwzględnieniem sylaby pierwszej, ostatniej lub środkowej (również na wyrywki).
Pomoce:
- \”Zestaw gier do rozwijania słuchu fonematycznego\” – \”Loteryjka sylabowa\”
- \”Zabawa w słowa\” – zestawy plansz J.Wójtowicz
- Rebusy sylabowe – J.Wójtowicz
- Zeszyt ćwiczeń nr 3 str. 11, 17, 23
- Zeszyt ćwiczeń nr 2 str. 6, 7, 9, 11, 12, 19, 22, 23, 24, 30
- Układanki sylabowe (dobieranie sylab)
- \”Poznaję świat\” – układanki
- Zestaw obrazków z podziałem wyrazów na sylaby
- \”Ćwiczenia wyrównawcze w zakresie czytania i pisania\” – A. Smoleńska
- \”Rebusy sylabowe\” – J. Nowak
- Różne kolorowe obrazki – (kończenie wyrazów w oparciu o obrazki)
Wyodrębnianie samogłosek w nagłosie
Na tym etapie terapii z zastosowaniem metody wstępnej stymulacji logopedycznej wykorzystujemy również elementy: metody Silvy, kinezjologii edukacyjnej, teorii integracji sensorycznej, metody One Brain. Wszystkie one zachęcają do jednego- aby oprócz lewej półkuli (dominującej u większości populacji) włączyć do procesu myślenia i tworzenia również prawą półkulę mózgu.
Oto przykłady niektórych ćwiczeń z tych zakresów, które wykorzystujemy w terapii.
Ćwiczenia naprzemienne
Ruch polega na jednoczesnym wymachu ręką i przeciwległą do niej nogą , aktywizujemy obie półkule mózgu do jednoczesnej pracy. Ćwiczenie działa na:
-wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne przekraczanie linii środkowej, koordynację pracy rąk, zręczność, ćwiczy lewe i prawe oko usprawniając narząd wzroku, poprawia wymowę, pisownię, umiejętność słuchania, czytania i rozumienia, koordynuje lewą i prawą stronę ciała, poprawia oddychanie i gibkość ciała, wzmacnia zmysł wzroku i słuchu, stymuluje chłonność półkul mózgowych ułatwiając opanowanie materiału i jego późniejsze odtwarzanie.
Leniwe ósemki
Niezależnie od zręczności wodzimy ósemki zawsze w kierunku od środka w lewo w górę, środek ósemki musi być na wysokości środka naszego ciała, gdy ją rysujemy na wysokości wzroku. Wodzimy po trzy razy ręką jedną, ręką drugą, oburącz, jednocześnie wodząc wzrokiem za kciukiem ręki wodzącej. Wskazane jest wykorzystanie całego zasięgu swoich ramion , robimy ruchy duże, docelowo ręka odsunięta od oczu na długość ramienia. Ćwiczenie działa na:
-wzrokowe przekraczanie linii środkowej, koordynację pracy narządu wzroku, wzmacnianie zakresu obwodowego pola widzenia, poprawę ruchliwości gałek ocznych, usprawnianie czytania, kodowanie i odszyfrowywanie informacji pisanej, czytanie i rozumienie, zdolność odpoczynku mięśni oka podczas czytania, umiejętność rozróżniania i rozumienia symboli, eliminację zaburzeń typu: przestawianie liter o podobnych kształtach , sylab, wyrazów w czasie czytania i pisania .
Rysowanie oburącz
Dowolne tak zwane bazgranie, jednocześnie obiema rękoma (w powietrzu, na dużej płaszczyźnie itp.)
Ćwiczenia działają na:
-koordynację ręka- oko w różnych polach widzenia, orientację przestrzenną, wzrokowe rozróżnianie symboli, kształtów oraz ich kodowanie, rozróżnianie kierunków, poprawne pisanie, poprawną wymowę, rozróżnianie lewej i prawej strony, widzenie obwodowe, świadomość swojego ciała,
Sowa
Masujemy mięsień kapturowy, chwytamy go jednocześnie przesuwając głowę, w kierunku wewnętrznego końca obojczyka, wykonujemy głęboki wdech nosem, odchylając głowę w przeciwną stronę wydychamy powietrze stopniowo, ćwiczenie wykonujemy każdą ręką trzy razy. Ćwiczenie to:
-usprawnia układ krwionośny i energetyzuje mózg, poprawia koncentrację i skupienie uwagi, zapamiętywanie, formowanie myśli i zdań w pamięci, koordynuje wzrok i słuch z pracą całego ciała oraz ułatwia rozumienie ze słuchu, poprawne wysławianie się, literowanie, rachunki matematyczne, zapamiętywanie cyfr.
Lustro (rób to co ja)
Reagowanie określonym ruchem na dany dźwięk
Rozpoznawanie przedmiotów dotykiem
Pisanie i rysowanie po plecach.
Joga
Oddychanie brzuszkiem
Ręce spoczywają na dolnej części brzucha, unoszą się i opadają zgodnie z jego pracą, głęboki wdech, odliczanie w pamięci do trzech, wstrzymanie oddechu z odliczaniem w pamięci do trzech. Wydech miarowy z odliczaniem w pamięci do trzech . w miarę ćwiczeń stopniowe wydłużanie odliczania. Ćwiczenie działa na: prawidłowe oddychanie, zwiększenie dotlenienia całego organizmu, usprawnianie czytania na glos i formowania wypowiedzi, oraz lepszą koncentrację uwagi.
Wszystkich zainteresowanych bardziej szczegółowymi konspektami zajęć odsyłamy do naszych poradników z serii: ,,Przez zabawę do czytania i pisania czyli wstępna stymulacja logopedyczna\’\’ oraz 3 części – ,, Ćwiczymy percepcję i pamięć słuchową\”.
Po ukończeniu pierwszego etapu stymulacji i rehabilitacji dziecko wchodzi na wyższy poziom terapii, który w naszej poradni nosi nazwę \” Metody Ruchów Artykulacyjnych\”.