Logopedyczne badanie narządów artykulacyjnych obejmuje ocenę języka wraz z wędzidełkiem podjęzykowym, warg, podniebienia twardego i miękkiego, zgryzu oraz stanu uzębienia.
Badając język, ocenia się jego wielkość, kształt oraz motorykę, do sprawdzenia której posłużyć mogą poniższe próby:
- Wysuwanie i cofanie języka do jamy ustnej
- Kierowanie języka do brody i do nosa
- Kierowanie języka do kącików ust
- Wykonanie „grotu”
- Rozpłaszczanie języka – „łopata”
- Unoszenie języka do podniebienia
- Wykonanie „rurki”
- Ułożenie języka w kształcie „rynienki”
- Oblizywanie warg ruchem okrężnym
- Ruch okrężny języka po zębach
- Klaskanie językiem
- Wypychanie językiem policzków
Stan wędzidełka podjęzykowego oceniany jest na postawie pięciu prób, które umożliwiają obserwację jego napięcia:
- Maksymalne uniesienie szerokiego języka za górny łuk zębowy przy odwiedzeniu żuchwy.
- Uniesienie szerokiego języka na szpatułce za górny łuk zębowy przy odwiedzeniu żuchwy.
- Zakrywanie czerwieni górnej wargi grzbietową powierzchnią końcowej części szerokiego języka przy swobodnie rozchylonych wargach i zębach.
- Sięganie końcem języka za ostatni ząb dolnego łuku zębowego.
- Wysuwanie języka na brodę przy maksymalnym odwiedzeniu żuchwy (oceniana jest symetria i kształt języka – „serduszkowaty” język charakterystyczny jest dla skróconego wędzidełka).
Pracę warg zbadać można za pomocą następujących ćwiczeń:
- Zaciskanie warg
- Nakładanie wargi górnej na dolną
- Nakładanie wargi dolnej na górną
- Przesuwanie kącików ust: w lewo, w prawo
- Ściąganie i rozciąganie warg
- Układanie warg w „ryjek”
- Gwizdanie
- Nadymanie policzków
- „Warczenie motoru” (wibracja warg)
- Przepychanie powietrza wewnątrz jamy ustnej
- Cmokanie
- Parskanie, prychanie konia
Podniebienie twarde oceniane jest na podstawie obserwacji jego budowy i symetrii. Proporcja podniebienia twardego i miękkiego powinna być zachowana w stosunku 2:1. Sprawdza się też, czy podniebienie miękkie podczas fonacji unosi się, jest symetryczne i o prawidłowej budowie.
Ruchomość żuchwy oraz fizjologiczne otwieranie ust ocenia się w trakcie artykulacji samogłoski ‘a’ – są prawidłowe, jeśli uzyskana odległość pomiędzy siekaczami żuchwy i szczęki to około 2-2,5 cm.
Badanie budowy narządów mowy obejmuje także ocenę zgryzu. Wady zgryzu, które najczęściej są przyczyną nieprawidłowej wymowy to: tyłozgryz, przodozgryz, zgryz głęboki, zgryz otwarty. Istotne dla wymowy mogą być również ubytki w uzębieniu, na które także należy zwrócić uwagę podczas badania.
Bibliografia:
- Minczakiewicz Elżbieta: Logopedia. Wybrane zagadnienia z materiałami do ćwiczeń. Kraków 1992.
- Ostapiuk Barbara: Zaburzenia dźwiękowej realizacji fonemów języka polskiego – propozycja terminów i klasyfikacji. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Red. S. Grabias, M. Kurkowski. Lublin 2012.