Mózgowe porażenie dziecięce to zespół przewlekłych i niepostępujących zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego (zwłaszcza ośrodkowego neuronu ruchowego), powstałych w wyniku uszkodzenia mózgu przed, po i w czasie porodu. W rozwoju mózgowego porażenia dziecięcego odgrywają rolę zarówno czynniki genetyczne (zaburzenia chromosomalne, choroby monogenowe) jak i środowiskowe (patologie ciąży: niedotlenienie, zakażenia, krwotoki, patologia porodu, poród przedwczesny). Duże znaczenie dla zasięgu i rodzaju porażenia ma także okres rozwoju i dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego w momencie zadziałania szkodliwego czynnika. Objawy mózgowego porażenia dziecięcego mogą być widoczne już u noworodków i przybierać postać: asymetrii w ułożeniu ciała, nadmiernej wiotkości mięśni, trudności w połykaniu pokarmów, ewentualnie drgawek. W uszkodzeniach mniejszego stopnia objawy uwidoczniają się nieco później – w drugim i trzecim kwartale życia. W okresie, kiedy normalnie rozwijające się dzieci podnoszą już główkę, przewracają się na boki, pełzają, wyciągają rączki, by chwytać zabawki, a także wokalizują głoski i sylaby, dzieci z mpd nie przejawiają tych form aktywności lub ich przebieg jest nietypowy. W diagnostyce mózgowego prażenia dziecięcego zasadniczą rolę odgrywają badania obrazowe mózgu (usg, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) oraz badanie wzroku i słuchu.
Wyróżnia się kilka podstawowych postaci porażenia mózgowego:
- Porażenie połowicze (hemiplegia) – zaburzenie postawy, ruchów i napięcia mięśniowego dotyczy jednej strony ciała: prawej lub lewej. Jedna strona jest słabsza. Charakteryzuje się specyficznym spastycznym (zgięciowym) ustawieniem ręki i nogi. Czasami po stronie zaburzonej występują trudności z czuciem, dotykiem, ciężarem; mogą być także ograniczenia w polu widzenia. Porażenie połowicze we wczesnym okresie życia dziecka objawia się asymetrią ruchów spontanicznych i asymetrią ułożenia ciała. Po 4 roku życia pojawia się wzmożone napięcie mięśniowe w porażonych kończynach, zgięciowo-przywodzeniowe ustawienie kończyny górnej ze zgiętym nadgarstkiem. Często występuje padaczka a także ruchy mimowolne w kończynie górnej. Rozwój umysłowy zazwyczaj jest prawidłowy.
- Porażenie obustronne (diplegia). Obejmuje najczęściej kończyny dolne. Ręce są dość sprawne, choć precyzyjne ruchy: pisanie, szycie, majsterkowanie mogą sprawiać trudności. Chodzenie jest bardzo utrudnione; dzieci poruszają się charakterystycznie, na palcach, z przywiedzionymi kolanami; czasami chorzy muszą sobie pomagać balkonikiem albo kulami W większości przypadków dzieci dotknięte tą postacią mózgowego porażenia dziecięcego nie osiągają zdolności samodzielnego chodzenia. Pojawiają się trudności z mówieniem i odżywianiem. Bardzo często występuje padaczka. .
- Porażenie czterokończynowe (quadriplegia). Zaburzenia postawy i ruchów dotyczą całego ciała: głowy, tułowia i kończyn. Dzieci mają zazwyczaj duże trudności z utrzymaniem głowy oraz z kontrolą mięśni okoruchowych (nie mogą dowolnie fiksować wzroku); mogą też występować trudności w gryzieniu, połykaniu i wykonywaniu ruchów artykulacyjnych, z powodu porażenia mięśni języka, gardła, warg. Dzieci nie utrzymują postawy pionowej, w zależności od zaburzenia mogą tylko leżeć, pełzać albo siedzieć. Często współistnieją napady drgawkowe, małogłowie i upośledzenie umysłowe.
- Do rzadziej spotykanych należy postać pozapiramidowa mózgowego porażenia dziecięcego. Najbardziej charakterystyczną cechą są ruchy mimowolne, zwłaszcza obejmujące mięśnie twarzy, artykulacyjne i całej głowy. Dodatkowo mogą pojawić się zaburzenia słuchu. We wczesnym okresie rozwoju dominują; nadmierna wrażliwość na bodźce pochodzące z otoczenia, opóźniony rozwój ruchowy oraz zmienne napięcie mięśniowe. Postać móżdżkowa charakteryzuje się obniżeniem napięcia mięśniowego, zaburzeniem kontroli postawy ciała i koordynacji ruchów.
W postaci móżdżkowej cechą wyróżniającą jest tzw. drżenie zamiarowe: przy próbie wykonywania ruchu (np. sięgania) występuje drżenie kończyny. W niektórych postaciach długo utrzymującym się objawem jest wiotkość mięśniowa.Inne objawy towarzyszące MPD to: problemy z nauką, padaczka i napady drgawkowe, patologie oczu, w tym zez, wady refrakcji i uszkodzenie kory wzrokowej, osłabienie słuchu, problemy z mową, zaburzenia zachowania, trudności z karmieniem i przyjmowaniem posiłków, problemy ortopedyczne: przykurcze stawów, podwichnięcie bioder, skolioza, zespół nadpobudliwości psychoruchowej, upośledzenie czucia
Mózgowe porażenie dziecięce jest zaburzeniem niewyleczalnym. Terapia opiera się na łagodzeniu dyskomfortów wynikających z objawów, a także rehabilitacji ruchowej i wymaga zaangażowania wielu specjalistów: pediatry, neurologa dziecięcego, ortopedy, okulisty, laryngologa, foniatry, rehabilitanta, logopedy, psychologa, pedagoga, pielęgniarki i terapeuty zajęciowego. Stawia się głównie na poprawienie komfortu fizycznego i psychicznego dziecka, zwiększenie jego własnych możliwości, łagodzenie nieprzyjemnych objawów, zapobieganie powikłaniom (przykurczom, zapaleniom płuc, odleżynom, odparzeniom, zaburzeniom mowy, obniżeniu nastroju, bólowi związanego ze skurczem mięśni).
Farmakoterapia opiera się na leczeniu schorzeń współistniejących, takich jak padaczka i nadpobudliwość psychoruchowa. Bardzo ważna w przypadku tego schorzenia jest rehabilitacja ruchowa. Jej sposób dobiera się w zależności od rodzaju MPD i prowadzi przez całe życie. Do najczęściej stosowanych terapii zalicza się:
- metoda Bobath
- metoda Petö
- metoda Domana
- metoda Vojty
- metoda skafandra kosmicznego
Bibliografia:
- R. Michałowicz, Mózgowe porażenie dziecięce, Warszawa 2001, PZWL
- J.K. Zabłocki, Mózgowe porażenie dziecięce w diagnostyce i terapii, Warszawa 1998, Wydawnictwo Akademickie \”Żak\”.