Terminem afazja określa się częściową lub całkowitą utratę umiejętności posługiwania się językiem, spowodowaną uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych. Jest to zatem, utrata częściowa lub całkowita znajomości języka (rozumienia i nadawania), czemu towarzyszą mniejsze lub większe trudności w ponownym nauczeniu się go.
M. Maruszewski (1966) podaje następującą definicję afazji: „Afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy człowieka, który już uprzednio opanował te czynności”.
Natomiast w przypadku dzieci trudno jest mówić o afazji, ponieważ trzeba wziąć pod uwagę wiele aspektów, czynników np. w zależności w jakim wieku było dziecko, kiedy doszło do uszkodzenia mózgu. „Jeśli zaburzenie wystąpiło przed upływem1 roku życia, wówczas mówimy o alalii, czyli zaburzeniu mowy, powstającym w wyniku uszkodzenia mózgu jeszcze przed opanowaniem mowy, z zachowaniem prawidłowego słuchu. Jeśli uszkodzenie mózgu nastąpiło w okresie pomiędzy 2 a 7 r.ż. życia dziecka mamy doczynienia z nabytą afazją dziecięcą. Natomiast kiedy mamy do czynienia z uszkodzeniem mózgu u dziecka 6-7-letniego mówimy, że jest to afazja typu dorosłego”. Zatem bardzo ważny jest wiek dziecka, kiedy nastąpiło uszkodzenie mózgu u dzieci, jakie miejsce zostało zmienione oraz jakie przyczyny doprowadziły do konkretnych objawów.
W neuropsychologii najczęściej stosowaną klasyfikacją afazji jest podział na zespoły “korowe” i “podkorowe”, w zależności od miejsca uszkodzenia mózgu. Uszkodzenie mózgu powodujące afazję zakłóca procesy językowego, przetwarzania informacji, co przejawia się w zaburzeniach czynności mowy: w odbiorze i ekspresji językowej. W zależności od miejsca uszkodzenia mózgu możemy wyróżnić kilka przyczyn afazji:
Udar mózgu „nagłe występujące ogólne i/lub ogniskowe objawy neurologiczne, związane z zaburzeniami krążenia krwi w cun jest przyczyną różnych typów afazji. Najczęstszym występującym rodzajem zaburzeń mowy związanych z udarem mózgu jest afazja wynikła z uszkodzenia korowych ośrodków mowy i ich połączeń. W ośrodkach korowych mowy półkuli dominującej, tworzących tzw. pole afazji, wyróżnić można kilka podstawowych części, których uszkodzenie powoduje funkcjonalne, a więc w prezentacji klinicznej różne zaburzenia mowy. Związane z ostro występującymi zaburzeniami krążenia w cun uszkodzenie ośrodka ruchowego mowy, zwanego także ośrodkiem Broca, zajmującego tylną część zakrętu czołowego dolnego pola 44 i 45 wg klasyfikacji Brodmanna, powodujące wystąpienie zaburzeń ekspresyjnych mowy, zwanych afazją motoryczną, ruchową lub ekspresyjną”. Inną, często występującą formą afazji korowej jest „zaburzenie mowy związane z uszkodzeniem czuciowego ośrodka mowy, zwanego także z ośrodkiem Wernickego, położonego w górnym zakręcie skroniowym w zakresie pól 41 i 42 wg klasyfikacji Brodmanna, który wraz z zakrętami słuchowymi Heschla i okolicą styku skroniowo-ciemieniowego tworzy ośrodek czuciowy lub percepcyjny mowy. Jego uszkodzenie w zaburzeniach niedokrwiennych lub krwotocznych cun wywołuje afazję czuciową, zwaną także recepcyjną odbiorczą”.
„Najczęściej w udarze mózgu dochodzi do jednoczesnego, choć w nierównym stopniu, uszkodzenia obu ośrodków i elementy obu rodzajów zaburzeń korowych mowy współwystępują. Znacznego stopnia upośledzenie ekspresyjne i odbiorcze mowy nazywane jest afazją całkowitą lub globalną. „Afazję motoryczną wywołuje uszkodzenie okolicy styku płatów skroniowego-ciemieniowego i potylicznego w półkuli dominującej. W przypadku afazji korowej, główną przyczyną podkorowych zaburzeń mowy, są najczęściej ostro występujące, zaburzenia krążenia w cun, głównie w zakresie unaczynienia tętnic środkowej mózgu”. Podsumowując afazji to choroba, której przyczyną jest uraz mózgu. W większości przypadków jest on spowodowany nagłym zaburzeniem krążenia krwi w mózgu. Jest to tzw. udar mózgu, wylew lub zawał mózgu, dawniej zwany także apopleksją. Inną przyczyną afazji może być uraz mózgu spowodowany wypadkiem (np. samochodowym) lub guzem mózgu. Mózg potrzebuje tlenu i glukozy by odpowiednio funkcjonować. Jeżeli jako rezultat udaru lub z innej przyczyny krążenie krwi w pewnej części mózgu zostanie przerwane, komórki mózgowe wokół tego miejsca są niedożywione i zamierają. Mózg człowieka składa się z wielu rejonów, z których każdy ma swoje specyficzne funkcje. Dla większości ludzi rejony mózgu powiązane z użytkowaniem języka (mowa, czytanie itp.) są umieszczone w lewej półkuli mózgowej. W wypadku urazu w obrębie tych rejonów mamy do czynienia z afazją.
Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:
- udary mózgowe:
- krwotok mózgowy,
- zakrzep tętniczy,
- zator mózgowy,
- ucisk tętniczy,
- długotrwały skurcz tętnic mózgowych.
- urazy mózgowe,
- urazy czaszki:
- wstrząśnienia mózgu;
- stłuczenia mózgu;
- zranienia mózgu;
- ucisk mózgu.
- nowotwory oraz ropnie:
- guzy nowotworowe (najczęstszy rodzaj guza, glejak stanowi 40 % guzów mózgu u dorosłych, jest też najbardziej złośliwy);
- guzy zapalne (ropnie),
- guzy naczyniowe (tętniaki);
- guzy innego pochodzenia rozwijające się wewnątrz czaszki.
Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.
Bibliografia:
- „Diagnoza i Terapia Osób z Afazją” Antoni Balejko.
- „Afazja zagadnienia teorii i terapii” Mariusz Maruszewski.
- „Psychologiczne problemy afazji dziecięcej„ Zofia Kordyl.