Znaczenie prawidłowego słuchu werbalnego i przykładowe ćwiczenia przygotowujące dziecko do nauki czytania i pisania.
Y. Csanyi w sposób następujący określa znaczenie słuchu dla człowieka:
- przekazuje on bodźce ze wszystkich kierunków;
- informuje o wydarzeniach rozgrywających się w większej odległości;
- przekazuje bodźce w sposób stały, ciągły;
- wrażenia akustyczne, względnie mowa sterują odbiorem wrażeń wzrokowych;
- bodźce akustyczne działają stymulująco dzięki stałemu pobudzaniu ciekawości, zainteresowania i uwagi;
- wrażenia akustyczne zapowiadają nadchodzące wydarzenie;
- słuch oraz mowa wewnętrzna wykształcona w procesie komunikacji sterują ludzkim zachowaniem;
- w znacznym stopniu wpływa on na kształtowanie osobowości, umożliwiając przekazywanie stanów emocjonalnych;
- stała obecność mowy rozwijanej drogą słuchową jest najważniejszym środkiem nawiązywania i podtrzymywania kontaktów międzyludzkich.
Słuch werbalny (mowny) to umiejętność różnicowania słuchowego, w wypowiedziach innych, poszczególnych elementów wypowiedzi w postaci np.: kilku zdań, pojedynczego zdania, wyrazu. Tak, więc ćwiczenia w tym zakresie mają za zadanie oddziaływanie na świadomość fonetyczno – fonologiczną w kategorii zdania, wyrazu, sylaby i głoski ( samogłoski i spółgłoski).
Słuch fonematyczny rozwija się systematycznie wraz z rozwojem dziecka. W wieku 6-7 lat większość dzieci ma na tyle dojrzały słuch, że umożliwia to podjęcie nauki czytania.
Wiele jednak dzieci w tym wieku ma jeszcze poważne trudności, wynikające z braku dostatecznego wyćwiczenia analizatora słuchowego. Istotą słuchu fonematycznego jest odbiór, różnicowanie i utożsamianie dźwięków mowy ( fonemów danego języka). Przez percepcję fonematyczną należy rozumieć umiejętność utożsamiania i różnicowania dźwięków mowy przy znacznym udziale oprócz wrażeń słuchowych, wrażeń wzrokowych. Ćwiczenia słuchu są bardzo potrzebne ze względu na naukę czytania i pisania. Czytając i pisząc dziecko musi przecież dokonywać analizy i syntezy dźwiękowej wyrazów i kojarzyć głoski ze znakami graficznymi. Percepcja słuchowa, czyli odbiór mowy jest procesem złożonym, w której uczestniczą zdaniem I. Styczek:
„słuch fizjologiczny,
słuch fonematyczny,
pamięć słuchowa wyrazów, tzn. wzorców słuchowych wyrazów,
umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami/wybór odpowiedniego pojęcia/,
umiejętność rozszyfrowywania związków występujących między wyrazami w zdaniu (rzędu, zgody, przynależności)”.
Przykładowe objawy, które mogą występować wówczas, kiedy zaburzona jest percepcja słuchowa:
- Trudności w czytaniu i pisaniu,
- Trudności w zapamiętywaniu trudnych wyrazów,
- Trudności w analizie i syntezie słuchowej,
- Trudności w różnicowaniu głosek,
- Nieprawidłowe wybrzmiewanie dźwięków mowy,
- Trudności w wypowiadaniu się,
- Ubogi zasób słów,
- Trudności w rozumowaniu,
- Nieumiejętność uogólniania,
- Agramatyzmy,
- Zaburzenia mowy,
- Kłopoty w pamięciowym uczeniu się,
- Brak reakcji na polecenia.
Ze starszymi dziećmi można przeprowadzać już ćwiczenia, które przygotują je do nauki czytania i pisania. Będą to już ćwiczenia polegające na analizie i syntezie wyrazów:
- wyróżnianie wyrazów w zdaniu,
- wyróżnianie sylab w wyrazie, najlepiej za pomocą klaskania (jedna sylaba – jedno klaśnięcie), oprócz tego można bawić się w kończenie wyrazów, podajemy pierwszą sylabę, np. do-, a dziecko dodaje – mek (domek),
- wyróżnianie głosek w wyrazach – najpierw na początku wyrazu, potem na końcu i w środku. Można użyć do tego obrazków, spośród, których dziecko wyszuka obrazki zaczynające się lub kończące na daną głoskę,
- wymyślanie rymujących się wyrazów (czytanie, pisanie, szukanie obrazków itd.),
- układanie kilku wyrazów w kolejności od najkrótszego do najdłuższego (a, do, kot, okno, piłka),
- rysowanie przedmiotów zaczynających się (kończących, lub mających w środku) na daną głoskę,
- słuchanie (starsze dzieci mogą same przeczytać) wierszy, w których występuje jak najwięcej dźwięków do naśladowania,
- dobieranie w pary wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską (las-pas, koza- kosa, bułka-półka , tata – data, , Ala- Ula),
- podkreślanie czerwoną kredką wyrazów, które „syczą”( jak wąż), a niebieską, tych, które „szumią”(jak las) (stół, puszka, szyny, miska, daszek, ser).
Do ciekawych zabaw należą zabawy w wymyślanie ciągu wyrazów na daną literę, np. wszyscy wymyślają wyrazy na literę „D”. Inną formą tej zabawy jest wyszukiwanie wyrazu, który zaczyna się na ostatnią literę poprzedniego wyrazu (rak – komin – noga – Adam – miś – śliwki- igła – album).
Z uwagi na to, że czytanie i pisanie to czynności wysoce złożone, wymagające zespołu prawidłowo rozwiniętych możliwości percepcyjnych i ruchowych oraz ich właściwego współdziałania ćwiczenia powinny być prowadzone systematycznie, najlepiej codziennie, ćwiczenia nie mogą być długotrwałe i powinny być przeplatane treściami muzycznymi lub ruchowymi. Atmosfera podczas ćwiczeń powinna być spokojna, pogodna zachęcająca dziecko do pracy. Zajęcia powinny być podzielone na etapy, a ich czas powinien zależeć od indywidualnych potrzeb dziecka, a najlepsze efekty dadzą zajęcia indywidualne (szczególnie w okresie wstępnym).
Tylko dzięki wcześnie i prawidłowo zastosowanym ćwiczeniom, dzięki właściwym metodom i technikom terapeutycznym można uchronić dziecko przed niepowodzeniami edukacyjnymi i zapewnić mu sukcesy w nauce.
Bibliografia:
- Csanyi Y., Słuchowo-werbalne wychowanie dzieci z uszkodzonym narządem słuchu. Model węgierski, WSiP, Warszawa 1994,
- Styczek I. Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, WSiP, Warszawa 1982.
- Sawa B., Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, WSiP, Warszawa 1994.
- Rocławski B., Słuch fonemowy i fonematyczny, Uniwersytet Gdańsk, Gdańsk 1999.
- http://docs4.chomikuj.pl/262859883,0,0,PLAN-PRACY-INDYWIDUALNEJ-Z-DZIECKIEM.doc