W swej dotychczasowej praktyce logopedycznej coraz częściej spotykam się z dziećmi, których rozwój mowy w różnym stopniu jest opóźniony. Poszukując różnych metod pracy natrafiłam na metodę symultaniczno-sekwencyjną pani prof. Jagody Cieszyńskiej.
Metoda symultaniczno-sekwencyjna wczesnej nauki czytania jest metodą sylabową opartą na badaniach neuropsychologicznych oraz na wieloletnich doświadczeniach terapeutycznych i logopedycznych prof. Cieszyńskiej. Wykorzystuje wiedzę o sekwencyjnych zdolnościach lewej półkuli mózgowej przy równoczesnym korzystaniu z symultanicznych sposobów przetwarzania bodźców językowych półkuli prawej. Wszystkie zadania opierające się na pracy półkuli prawej, czyli globalne rozpoznawanie samogłosek, wyrażeń dźwiękonaśladowczych, rzeczowników w mianowniku, mają na celu wzbudzanie motywacji dziecka do nauki czytania oraz przeprowadzane są w taki sposób, aby jak najszybciej przejść do czytania analityczno-sekwencyjnego, lewopółkulowego.
Prof. J. Cieszyńska zwraca uwagę na fakt, że dla wielu dzieci nauka czytania jest jedyną drogą do rozpoczęcia budowania systemu fonetyczno-fonologicznego. U trzylatków, które do tej pory nie komunikowały się werbalnie, obserwowano rozwój mowy dopiero po opanowaniu umiejętności samodzielnego odczytywania samogłosek w sekwencjach.
Badania neuropsychologiczne potwierdzają fakt, że posługiwanie się językiem pisanym może być czynnikiem modyfikującym mózgową organizację funkcji językowych, a także może wpływać na kształtowanie się pewnych istotnych dla rozwoju intelektualnego, struktur spoidła wielkiego ( E. Szeląg, 1997).
Kolejność wprowadzania poszczególnych głosek oraz stopniowania trudności zadań i pojawiania się paradygmatów sylab są w metodzie prof. Cieszyńskiej dokładnie określone:
Etap I – Od samogłosek prymarnych do sylaby otwartej
Nauka odczytywania samogłosek oparta jest przede wszystkim o prawopółkulowy, symultaniczny sposób przetwarzania informacji. Polega na całkowitym ujmowaniu obrazu graficznego. Przydatne są tu również wizualizacje, które w działaniu (wykonywanie dłonią , rękami ruchy)tworzą w pamięci dziecka związek obrazu i ruchu z dźwiękiem np. uniesienie rąk do góry i wydanie dźwięku „y”. Zrozumienie takiego związku jest pierwszy, etapem nauki czytania. Nauka czytania rozpoczyna się od poznania samogłosek ustnych – jest to powrót do prymarnych niemowlęcych artykulacji. Naukę czytania samogłosek można rozpocząć już w 12-tym miesiącu życia. Proponowane zabawy w czasie nauki czytania samogłosek to np.:
Przygotowujemy kartoniki z zapisanymi drukiem samogłoskami
Nakładamy na kartoniki pary takich samych liter, odczytując je głośno
Wykorzystujemy kolorowe pudełko, zwracamy się do dziecka z poleceniem daj A, daj U, daj I
Przygotowujemy zafoliowane obrazki, po jednej stronie umieszczona jest litera, po drugiej stronie jej znaczenie np. A- ziewanie, U-samolot, I- świnka, O-zdziwiona dziewczynka, E-płaczące niemowlę, Y- chłopczyk z rączkami uniesionymi do góry.
W swojej praktyce stosuje również gotowe kartoniki z literami z serii „Układamy wzorce wymowy” i „Lizaki logopedyczne” p. Jolanty Falany-Kozłowskiej.
Pokazujemy dziecku znak samogłoski, a potem obrazek.
Prezentujemy rysunki twarzy chłopca i dziewczynki, pod ilustracjami umieszczamy odpowiadające układowi ust litery i pytamy co mówi dziewczynka, co mówi chłopczyk?
Układamy sekwencje dwóch, potem trzech identycznych samogłosek i odczytujemy je dziecku np. AAA, UUU
Odczytywanie liter odpowiadających samogłoskom w kontekstach jest właściwe dla prawopółkulowego przetwarzania informacji wzrokowej i słuchowej. Czytając jednak sekwencje głosek AAA, AOU przechodzi się do przetwarzania lewopółkulowego.
Jeśli dziecko opanowało już znajomość samogłosek wprowadzamy sylaby otwarte, świetnie sprawdzają się tu wyrazy dźwiękonaśladowcze ( MU, BE, UHU, KU KU, itp.). Autorka metody zwraca uwagę, że onomatopeje świetnie sprawdzają się jako przygotowanie do późniejszego etapu czytania wyrazów. Na tym etapie stopniowo wprowadzamy nowe spółgłoski (zawsze w sylabach, nigdy w izolacji bo przecież nikt nie słyszy głosek w izolacji. Nieuzasadnione byłoby czytanie dźwięków, których w rzeczywistości dziecko nigdy nie odbiera drogą słuchową). Sylaby, które dziecko poznaje podczas zajęć pełnią funkcje wzorca, służącego do odczytywania nowych wyrazów. Dzięki takim ćwiczeniom powstają w umyśle dziecka schematy, rozpoznawane w odczytywanych, w dalszym etapie wyrazach. Dzięki operacjom porównywania dziecko odkrywa takie same wzorce (schematy) w kolejnych wyrazach.
Etap II – Od sylaby otwartej do pierwszych wyrazów
W tym etapie poszerzamy zakres sylab otwartych, wykorzystując nowe spółgłoski, korzystamy także z zestawów samogłoska + sylaba otwarta (np. ANA, ENE). Posługujemy się znanymi już dziecku wyrazami globalnymi oraz wprowadzamy nowe – zbudowane z nowo poznanych sylab.
Etap III – Czytanie sylab zamkniętych
W trzeciej fazie pracujemy na sylabach otwartych i zamkniętych z poznanymi dotychczas spółgłoskami czyli: p, m, b, l, t, d, f, w, s, z, k, g, j, n. Nowością na tym etapie są sylaby zamknięte np. LOL, NYK, MUK, itp. Świetnym treningiem jest nauka czytania na pseudowyrazach np. ASOS, KITUME, które maja charakter abstrakcyjny i uniemożliwiają dziecku zgadywanie.
Etap IV – Czytanie nowych sylab otwartych i zamkniętych
Na tym etapie dziecko zapoznaje się z dwuznakami oraz spółgłoską Ł. Oczywiście nadal będą one realizowane w sylabach zamkniętych lub otwartych. Zwiększamy również ilość wyrazów czytanych globalnie oraz tekstów.
Etap V – Samodzielne czytanie tekstów
Ostatni etap to głównie samodzielne czytanie tekstów, jednak nie oznacza to, że przestajemy pracować na materiale sylabowym. Nadal ćwiczymy czytanie sylab otwartych i zamkniętych, tym razem wprowadzając spółgłoski miękkie oraz samogłoski nosowe.
Seria książeczek: Kocham czytać”, przeznaczona jest do wczesnej nauki czytania, a także dla dzieci z wadami wymowy i niezakończonym rozwojem mowy oraz dla dzieci zagrożonych dysleksją.
NAJWAŻNIEJSZE ZASADY PRACY METODĄ SYMULTANICZNO-SEKWENCYJNĄ (zaczerpnięte z serwisu internetowego: Sylaba.info):
Zajęcia zawsze rozpoczynamy od ćwiczeń łatwych, z których wykonaniem dziecko nie będzie miało trudności
Dziecko rozpoczyna kolejny etap czytania pod warunkiem opanowania poprzedniego
Należy pamiętać o przechodzeniu od prawopółkulowego czytania (globalnego, symultanicznego – samogłoski, onomatopeje, całe wyrazy) do lewopółkulowego (sekwencje-sylaby). Dążymy do tego aby dziecko sprawnie wykonywało ćwiczenia odczytywania sylab i układania z nich wyrazów
Ważne jest aby przeplatać zadania z zeszytów ćwiczeniami ogólnorozwojowymi, zwłaszcza ćwiczeniami pamięci sekwencyjnej i symultanicznej, ćwiczeniami analizy i syntezy wzrokowej oraz ćwiczeniami układania szeregów i sekwencji tematycznych i atematycznych
Poszczególne głoski wprowadzane są w sylabach, a nie w izolacji – nie uczymy głoskowania
Pracujemy wg trzech zasad: 1. Powtarzanie, 2. Rozumienie (rozpoznawanie), 3. Nazywanie (odczytywanie)
Podczas układania, czytania, zawsze zachowujemy kierunek od strony lewej do prawej, zgodnie z obowiązującą zasadą podczas czytania i pisania w języku polskim
Stosujemy technikę odwracania ról: najpierw my uczymy dziecko, potem dziecko uczy nas
Pamiętamy aby zwracać się do dziecka prostym językiem oraz sprawdzać czy rozumie polecenie
Ten sam materiał powtarzamy wielokrotnie, aż do dobrego opanowania
W celu urozmaicenia zajęć można zapisywać sylaby np. na różnokolorowych karteczkach, na piasku, kredą na rozłożonej na stole ceratce, na folii na szkle. Ponieważ czynność odczytywania sylab jest na początku trudna, warto używać pacynki lub zwierzątka, które grając role dziecka, pokazują wypowiadane przez dorosłego głoski, a także je odczytują. Wówczas możliwe jest poprawianie błędów, które zostały popełnione przez kukiełkę a nie przez dziecko
Dla emocjonalnego wzmocnienia nauki czytania wprowadza się też całościowe rozpoznawanie wyrazów, które później zastępowane jest przez czytanie sylabami
Bibliografia:
- Szeląg E. :”Neuropsychologiczne podłoże mowy”, [w:] Górska T. (red.), Mózg a zachowanie, 1997, Warszawa.
- Cieszyńska J. , Korendo M. : „Wczesna interwencja terapeutyczna” , 2008, Kraków.
- WWW. sylaba.info.pl