Głos to nasz znak rozpoznawczy. Głos ludzki, jest najpiękniejszym instrumentem świata – jak mawiają muzycy. Intonacją i modulacją głosu można tworzyć nastroje i budować ich dramaturgię – uspokajać, zaciekawiać, przykuwać uwagę. Głosem można też wyrażać wątpliwości albo rozśmieszać. Różnorodnością barwy głosu tworzyć półcienie i malować niedomówienia.
Odpowiednim frazowaniem i akcentowaniem eksponować te znaczenia komunikatów, na których nam szczególnie zależy. Tonem głosu i sposobem mówienia zdradzać emocje czy \”wyzwalać\” stany emocjonalne naszych rozmówców. Głos to element naszego wizerunku, który w ogromnym stopniu wpływa na sposób w jaki jesteśmy postrzegani w społeczeństwie i przestrzeni zawodowej. Dla wielu osób głos stanowi narzędzie pracy- dziennikarzy, prezenterów, biznesmenów, nauczycieli, aktorów, księży, polityków, telemarketerów, prawników, urzędników, rzeczników prasowych. Zawody związane z wywieraniem wpływu na ludzi stawiają przed mówcą i jego głosem szczególne wymagania.
Logopedia medialna to dziedzina logopedii zajmująca się nauczaniem wszystkiego, co jest potrzebne do wystąpień publicznych, przed kamerą, czy w radiu. Polega na nauce prawidłowej dykcji, intonacji, akcentów, a także emisji głosu. Jest to również, a może i przede wszystkim podnoszenie kultury języka ojczystego, która jest niezbędna przy kontaktach publicznych, oficjalnych. Każdy, kto ma w mniejszym lub większym stopniu kontakt z mediami powinien zadbać o jak najwyższy poziom swojego języka. Należy pamiętać, że mowa to nie tylko wymowa! To także planowanie wypowiedzi, mowa wewnętrzna, umiejętność wyrażania własnych myśli, poprawne budowanie wypowiedzi pod względem fonetycznym, gramatycznym i logicznym, co składa się na ogólną sprawność komunikacyjną. Faktem jest, że coraz rzadziej kultywuje się kulturę żywego słowa i wszystkich ważnych aspektów mowy w zawodach, które powinny reprezentować mowę staranną. Media nie są obecnie wyznacznikiem wzorcowej mowy, gdyż mnóstwo w niej cech potocznego języka wraz z zapożyczeniami z języków obcych. Zmian językowych nie unikniemy, jednakże możemy z nich świadomie i właściwie korzystać. To, co nowe i modne, nie zawsze jest warte użycia i utrwalania w mowie, a szczególnie w formie publicznej (mówionej np. w sferze zawodowej).
Zadaniem logopedii medialnej jest zatem wykształcenie umiejętności sprawnego dobierania środków i sposobów wypowiedzi a także umiejętne posługiwanie się kompetencją komunikacyjną. Definicja słownikowa podaje, że „kompetencja komunikacyjna to świadoma lub nieuświadamiana wiedza o regułach używania języka w różnych sytuacjach stwarzanych przez daną wspólnotę społeczną” ( Skudrzykowa, Urban 2000, s.86). W komunikacji publicznej, gdzie często nadawca zwraca się do nieznanej, licznej, a także zróżnicowanej grupy odbiorców powinien świadomie wybrać właściwą formę realizowanej wypowiedzi. Wymaga się od niego mowy poprawnej, starannej, wyrazistej, by osiągnąć zamierzony cel swojej wypowiedzi kierowanej do słuchaczy, czyli skuteczny odbiór, wyrażający się w skupieniu uwagi na komunikacie przez odbiorców oraz w optymalnej percepcji i akceptacji przekazywanych intencji, treści i ekspresji.
Zadaniem logopedii medialnej jest także kształtowanie świadomego posługiwania się głosem. Omawiając wykorzystanie parametrów głosu (natężenia, wysokości i barwy), wskazuje się jednocześnie na wykorzystywanie takich elementów jak: intonacjia, tempo, wyrazista artykulacja, poprawne akcentowanie logiczne.
Spośród wszystkich możliwości naszego głosu warto zwrócić szczególną uwagę na poprawność jego emisji, brzmienia i wymowy. Wiele osób mówi niepoprawnie i niewyraźnie. Naszą mowę charakteryzuje wiele manieryzmów, naleciałości regionalnych i nawyków artykulacyjnych. Zamykanie samogłosek, tworzenie zbitek wyrazowych, urywanie lub zacieranie końcówek to jedne z najczęściej popełnianych błędów. Wystarczy porównać radiowców starej daty, czy prezenterów telewizyjnych z dużym doświadczeniem by usłyszeć znaczącą różnicę. Jakość wymowy i perfekcja panowania nad głosem była szczególnie przydatna gdy w radiu w przerwie między utworami jedynie głos spikera zapełniał ciszę. Dziś w przesyceniu rytmicznego i wyraźnego tła, na którym czytane są np.: wiadomości radiowe, gubią się niedoskonałości artykulacji. Poprawne artykułowanie, to staranne i wyraźne wymawianie głosek, słów, panowanie nad dykcją można systematycznie trenować. Fundament, bazę poprawnej wymowy, stanowią samogłoski.
Oto kilka przykładowych ćwiczeń dykcyjnych.
Przyjmij wygodną pozycję. Pomyśl o czymś miłym i uśmiechnij się do siebie. Oddychaj spokojnie wciągając powietrze przez nos. Na wydechu bezgłośnie wymawiaj samogłoskę a cały czas uśmiechając się do siebie. To samo wykonaj kolejno z samogłoskami o, e, u, i, y.
Wymawiaj samogłoski w podanej kolejności – zaczynając od maksymalnego rozwarcia, zmniejszając je stopniowo do minimalnego, a następnie w odwrotnej kolejności:
- a e y i a o u i y e a u o a
Wymawiaj opozycyjne pary samogłosek: najpierw wolno, następnie w coraz szybszym tempie:
- a i a i a i i a i a i a
- a u a u a u u a u a u a
- u i u i u i i u i u i u
Starannie wymawiaj następujące połączenia, nie zacierając brzmienia samogłosek:
- u ALI a ALA o ALI
- u ELI a ELA o ELI
- u IRKI a IRKA o IRCE
- u OLI a OLA o OLI
- u ULI a ULA o ULI
Ważną umiejętnością w sprawnym posługiwaniu się głosem, publicznych wystąpieniach jest panowanie nadoddechem. Oddychać często trzeba się uczyć! Poprawne oddychanie powinno być tak ćwiczone, aby zdobyć świadomość faz wdechu i wydechu oraz pracy przepony. Dobry mówca mówi na przeponie, mówi \”z brzucha\” i tak operuje oddechem, aby wystarczało go na całą długość wypowiedzi. Ileż to osób po zaledwie kilku systematycznie powtarzanych ćwiczeniach oddechowych inaczej zaczyna nie tylko operować głosem ale nabiera pewności, radzi sobie z tremą, zdecydowanie skuteczniej panuje nad emocjami. Oddech a dokładnie panowanie nad nim stanowi podstawę radzenia sobie z emocjami przeżywanymi jako negatywne, paraliżujące, ograniczające swobodę, etc.
Przykładowe ćwiczenia oddechowego
Ćwiczenie I
- połóż się na plecach na twardym, równym podłożu,
- jedną dłoń połóż w górnej części klatki piersiowej (na mostku), drugą pośrodku, pomiędzy łukami żebrowymi,
- wykonaj wdech nosem i swobodny wydech ustami (powtórz ćwiczenie kilkakrotnie),
- kontroluj dłońmi wypełniającą się powietrzem klatkę piersiową,
- wykonaj szybki wdech ustami i nosem, starając się doprowadzić powietrze do najniższych pięter klatki piersiowej (dłoń leżąca pomiędzy łukami żebrowymi powinna unosić się zdecydowanie, natomiast leżąca w górnej części klatki piersiowej w znacznie mniejszym stopniu),
- napnij mięśnie brzucha starając się przez moment zatrzymać powietrze w płucach,
- wydychaj powietrze bardzo wolno przez lekko rozchylone usta.
Ćwiczenie II
- połóż się na plecach na twardym, równym podłożu,
- na brzuchu połóż książkę (średniej wielkości i wagi, w miarę ćwiczeń możesz stopniowo zwiększać obciążenie),
- wykonaj wdech ustami i nosem tak, aby książka uniosła się,
- zatrzymaj na moment książkę w najwyższym punkcie,
- wykonaj wolny wydech tak, aby książka płynnie obniżała się,
- powtórz ćwiczenie wymawiając przy wydechu wydłużoną głoskę fff…
Ćwiczenie III
- połóż się na plecach na twardym równym podłożu, jak w ćwiczeniu II,
- na brzuchu połóż książkę,
- wykonaj wdech ustami i nosem tak, aby książka uniosła się,
- w trakcie wydechu zrób kilka pauz, utrzymaj książkę przez 2-3 sekundy na tej samej wysokości,
- powtórz ćwiczenie wymawiając przy wydechu głoskę fff… lub sss…
Szereg ćwiczeń kształtujących prawne operowanie głosem-niezbędne zwłaszcza w logopedii medialnej/artystycznej dostępne jest w przykładowej literaturze:
- Gawęda K., Łazewski J., Uczymy się poprawnej wymowy, ALFA, Warszawa 1995
- Gawęda K., Łazewski J., Ksiązeczka dla dzieci, tudzież wyższych urzędników
- państwowych, Agencja ,, Od Ado Z”, Białystok 2000
- Kuziak M, Sztuka mówienia. Poradnik praktyczny, Łódź 2008
- Łastik A., Poznaj swój głos … twoje najważniejsze narzędzie pracy, Warszawa 2002
- Oczkoś M., \”Sztuka poprawnej wymowy\” Wydawnictwo RM Warszawa 2007
- Sławecka A., Impostacja. Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. L. Solskiego w Krakowie – notatki własne
- Tarasiewicz B., Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu, UNIVERSITAS ,Kraków 2003
- Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji. Gdańsk 1994.
- Wieczorkiewicz B., Sztuka Mówienia, Wydawnictwa Radia i Telewizji, Warszawa 1980.
- Wybrane teksty prozy i poezji.
- Źródła własne
Bibliografia:
- B. Toczyska, Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańsk 2007.
- B. Toczyska, Łamańce z dedykacją, czyli makaka ma Kama, Gdańsk 2003.http://logopeda.pl/Logopedia-medialna,580
- http://manager.nf.pl/sila-glosu-arkana-operowania-glosem,,9335,2 http://www.wsuniterra.pl/files/upload/biuletyn/4-Edukacja_plus_IV.