Teoretyczne i prawne podstawy kształcenia integracyjnego w Polsce

Integracyjny system kształcenia i wychowania polega na maksymalnym włączeniu dzieci z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych, przy uwzględnieniu ich odrębnych potrzeb a umożliwieniu pełnosprawnemu uczniowi kontaktu z niepełnosprawnym rówieśnikiem. Integracyjny system kształcenia w założeniu powinien obejmować jednostki z wszelkim rodzajem niepełnosprawności. Główną ideą integracyjnego systemu kształcenia jest chęć stworzenia dzieciom niepełnosprawnym warunków do wzrastania i zdobywania wiedzy w naturalnym środowisku, wśród pełnosprawnych rówieśników oraz kształtowanie pozytywnych więzi psychospołecznych między pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi dziećmi.

W ostaniem czasie powstały w naszym kraju formalne możliwości podejmowania integracyjnego kształcenia i wychowania dzieci niepełnosprawnych. Pewnym kluczem do zrozumienia możliwości i granic osób niepełnosprawnych można czynić: integrację socjalna rozumiana jako wspólne uczenie się zachowań społecznych, wspólnotę ludzką oraz integrację poznawczą, intelektualną, która dotyczy możliwości optymalnego wspierania w procesie edukacyjnym zarówna ucznia przeciętnego jak i niepełnosprawnego oraz ucznia wybitnie zdolnego. Natomiast integracja warunkowa decydująca o jakości integracji specjalnej i poznawczej – odpowiedni personel specjalistyczny, specjalne sprzęty. Współczesny wymiar kształcenia integracyjnego polega na tworzeniu optymalnych warunków , tak aby proces integracji przebiegał z korzyścią dla obu grup.1

Kształcenie integracyjne tak naprawdę łączy się z problemem bycia razem to proces nieco głębszy, wnikający we wzajemne relacje, wsparty wspólnymi zadaniami. Taka prawdziwa integracja powinna służyć wszystkim uczestnikom, tym zdrowym i tym niepełnosprawnym w bardzo zróżnicowany sposób, dostosowany do ich możliwości i potrzeb. Integracja wymaga pozytywnej atmosfery, akceptacji, także zaufania i gotowości do wspólnych zadań. Najważniejszy zawsze jest kontakt oraz relacja społeczna i aby we wspólnej integracji nikt nie został pominięty. Myślę, że taki kontakt dziecka sprawnego z niepełnosprawnym jest bardzo ważny, ponieważ przełamuje bariery lęku, obaw przed niewiedzą z jaką spotykają się w placówkach szkolnych. Ważne jest tutaj wyczucie, czasem intuicja, a na pewno kompetencje nauczyciela, który umożliwią także dziecku niepełnosprawnością osiągnięcie sukcesu na miarę jego możliwości. Wyznacznikiem edukacyjnym decyzji nauczyciela musi być podstawowa zasada dostosowania poczynań pedagogicznych do indywidualnych możliwości dziecka z niepełnosprawnością.

Realizacja edukacji integracyjnej powinna zapewnić każdemu pomiotowi tego procesu korzystne warunki funkcjonowania. Uczeń z niepełnosprawnością powinien w edukacji ogólnodostępnej mieć zapewnioną możliwość rozwoju z uwzględnieniem jego specjalnych potrzeb. Uczeń sprawny powinien mieć również zagwarantowane warunki pełnego rozwoju we wszystkich sferach: intelektualnej,emocjonalnej, społecznej. Rodzice w tym systemie powinni znaleźć kompetentne wsparcie w decydowaniu o losach swojego dziecka niepełnosprawnego. Rodzice dzieci sprawnych powinni mieć pewność, że w tym systemie edukacyjnym dziecko nie traci, ale może rozwojowo zyskać. Nauczyciele powinni doświadczać rozwoju swoich kompetencji pedagogicznych, terapeutycznych. Specjaliści powinni mieć poczucie skutecznego zaangażowania w diagnostykę, poradnictwo,rehabilitację, terapię.2 który obejmuje zarówno ucznia z niepełnosprawnością, jego sprawnych rówieśników, szkołę jako placówkę edukacyjną, a także dom rodzinny i środowisko lokalne1.\”

\”Edukacja integracyjna/włączająca jako proces wspólnego kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi z ich zdrowymi rówieśnikami musi zabezpieczać konieczne wsparcie – techniczne, metodyczne, psychospołeczne, organizacyjne wynikające z niepełnosprawności. Powinna zapewniać poczucie przynależności dzieci zdrowych i niepełnosprawnych do danej społeczności szkolnej”.2

Nauczanie integracyjne jest formą kształcenia specjalnego i ma miejsce wówczas gdy,uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego uczą się i wychowują razem z pozostałymi uczniami, w sposób zorganizowany zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 71b ust. 7 pkt 3 ustawy o systemie oświaty. USTAWA z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

Ustawa o systemie oświaty z 07.09.1991 r. stwierdza, że: \”szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju (…)\”. Art. 1 pkt. 4 i 5 ustawy zapewniają dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów oraz pobieranie nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci niepełnosprawne, zgodnie z indywidualnymi potrzebami. W ślad za ustawą dokonano zmian w ramowych statutach przedszkoli i szkół publicznych, które maja obowiązek podejmować opiekę nad dziećmi niepełnosprawnymi.

W obrębie kształcenia integracyjnego należy wyróżnić dwa główne pojęcia: integracja socjalna i integracja poznawcza (intelektualna). Przez integrację socjalną należy rozumieć w węższym znaczeniu tego słowa wspólne uczenie się zachowań społecznych, następnie przeżywanie uznania i satysfakcji w grupie, ale tez w równej mierze samoistne dopasowywanie się i wejście w procesy dynamizujące grupę. W szerszym znaczeniu społeczna integrację należy rozumieć jako hasło sygnalne zasady społecznego włączenia się powstałych w sposób naturalny i kulturowy wspólnot z innymi ludźmi w uczeniu się, w pracy we wspólnej zabawie zgodnie z własnymi potrzebami.

W zakresie szkoły podstawowej i przedszkola należy przy tym rozróżniać:

Integrację pośrednią: chodzi tu przede wszystkim o wyuczenie się zachowań społecznych, jak również o specjalne indywidualne wspieranie społeczne jako przesłankę tego, co wspólne, jak było to praktykowane dotąd w istniejących szkołach specjalnych i myślę że z wieloma efektami.
Integracją warunkową: należy przez to rozumieć, że wspólne uczenie się pełnosprawnych i niepełnosprawnych dzieci i młodocianych.

W zakresie szkoły zwykłej wymaga to przykładowo następujących przesłanek:

dla niepełnosprawnych fizycznie odpowiednie warunki przestrzenne, specjalne sprzęty, poszerzone ujęcia wodne, środki transportowe i odpowiedni personel fachowy itp.;
dla niewidomych, osób o osłabionym wzroku, głuchych i niedosłyszących odpowiedni materiał szkoleniowy, specjalna aparatura, specjalne przyrządy i środki pomocnicze, usunięcie przestrzennych źródeł zagrożenia, odpowiedni personel fachowy itd.;
dla osób z trudnościami w uczeniu się, niepełnosprawnych umysłowo, z zaburzeniami mowy i osób z zakłóceniami zachowania zmniejszone liczbowo klasy, specjalne pomieszczenia grupowe i terapeutyczne, odpowiedni materiał terapeutyczny i dodatkowy personel fachowy odpowiednio do danego upośledzenia,
dla osób ze sprzężonymi upośledzeniami indywidualnie kształtowany program nauczania i wychowania, zredukowana liczebność klas, odpowiednie pomieszczenia do pracy względnie terapii, odpowiedni personel fachowy itp.

Rozważania teoretyczne.
rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. poz. 957)

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 października 2013 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci(Dz. U. poz. 1257 )1

Uwarunkowaniem skuteczności integracyjnego systemu kształcenia jest też stosunek społeczeństwa do osób niepełnosprawnych. Ujawnia się on w dominującym w danym społeczeństwie charakterze postaw wobec osób niepełnosprawnych, które zmieniają się w procesie rozwoju historyczno-kulturowego. Społeczna integracja osób niepełnosprawnych jest możliwa do osiągnięcia tylko w społeczeństwach, w których osobom tym przyznaje się te same prawa co pełnosprawnym i w których korzystają one z niezbędnych w ich sytuacji przywilejów społecznych.

Podstawy prawne dot. integracyjnego systemu kształcenia w przedszkolu

Ustawa z dn. 7 września 1991 r. O systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 – tekst jednolity z późniejszymi zmianami).
Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dn. 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624 z późniejszymi zmianami).
Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (Dz. U. Nr 26, poz. 232 z późn. zmianami).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17).
Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U.z 2003 r. Nr 6, poz. 69 z późn. zmianami).
Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dn. 08 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. Nr 135, poz. 1516).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 228, poz. 1487).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. Nr 228, poz. 1490).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 18 września 2008 r. w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz. U. Nr 175, poz. 1086).
Ustawa z dn. 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późniejszymi zmianami).
Ustawa z dn. 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późniejszymi zmianami).

W edukacji integracyjnej ważne jest wyjaśnianie wpływu rówieśników na rozwój dzieci. Zagadnienia te bezpośrednio związane są z przyjętym podejściem teoretycznym3. Według podejścia poznawczego rówieśnicy są ważnym źródłem zmiany poznawczej. Konflikt poznawczy wynikający z różnic, jest istotnym warunkiem rozwoju i prowadzi do wzmożonej aktywności poznawczej.

Według teorii uczenia się społecznego rówieśnicy uczestniczą w socjalizacji dziecka – pełnią rolę modeli zachowań i wzmacniają zachowania dziecka, przez co zmniejszają lub zwiększają prawdopodobieństwo ich późniejszego występowania.

Założenie kształcenia integracyjnego stwarza dzieciom możliwie jak najwięcej korzystnych warunków uczenia. Integracja nie polega na włączeniu tylko pojedynczych dzieci z niepełnosprawnością i zagwarantowaniu mu tak zwanej \” taryfy ulgowej\” co do wymagań oraz życzliwości ze strony grupy i nauczycieli. Jako nowy system pedagogiczny wymaga zmiany organizacji nauczania, zmian w metodyce prowadzenia zajęć, co najważniejsze współpracy z rodzicami oraz relacjami z nauczycielami. Do szkoły integracyjnej nadają się wszystkie dzieci wyjątkiem są dzieci, których stan zdrowotny i psychiczny uniemożliwia uczestnictwo w zorganizowanym nauczaniu.

Bibliografia:

Bąbka J.:Edukacja integracyjna dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych; Poznań 2001; Wyd. Fundacji Humaniora.
Głodkowska J. : Wizerunek osoby z upośledzeniem umysłowym na początku XXI wieku w refleksji pedagoga specjalnego. Roczniki Pedagogiki Specjalnej Nr 12/13, Warszawa 2002r. , Wydawnictwo APS
Głodkowska J. – Różnice nie muszą dzielić – uczeń z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej. Rozważania teoretyczne.
Głodkowska J.– Różnice nie muszą dzielić – uczeń z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej. Rozważania teoretyczne.
Bachmann W.: Integracja osób niepełnosprawnych – możliwości i granice. \”Szkoła Specjalna\” 1995 nr 2
http://www.dbp.wroc.pl/biblioteki/wroclaw/index.php/edukacja/dla-nauczycieli/pakiety-edukacyjne/doc_view/658-ucze-niepenosprawny-w-szkole-ogolnodostpnej?tmpl=component&format=raw
http://www.pi2.mzo.bielsko.pl/koncepcja_przedszkola_integracyjnego_nr_2,s1556.html
Maciarz A.: Z teorii i badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych. Kraków 1999: \”Impuls\”