Badania zostały przeprowadzone w NSP „Centrum Logopedyczne” w Jastrzębiu Zdroju. Objęto nimi 8-letnią dziewczynkę imieniem Sylwia, z diagnozą niepełnosprawności intelektualnej stopnia lekkiego.
Do badania wykorzystano:
Kartę Badania Logopedycznego J. Falany – Kozłowskiej
Test Logopedyczny J.,Falany – Kozłowskiej
Test Słownika E. Minczakiewicz
Test do badania słuchu fonematycznego I. Styczek
Test do badania analizy i syntezy słuchowe I. Styczek
Sylwia urodziła się z pierwszej ciąży. W czasie ciąży matka nie chorowała i nie przyjmowała żadnych leków. Sylwia urodziła się w 40 tygodniu ciąży z masą ciała 3470 g, przyznano jej 10 punktów w skali Apgar. Rozwój dziecka we wczesnym dzieciństwie przebiegał prawidłowo. Sylwia zaczęła siedzieć około 6 miesiąca życia, a chodzić w 12 m-cu. Matka karmiła dziewczynkę naturalnie cztery tygodnie. Dziecko za to bardzo długo karmione było butelką- do trzeciego roku życia. Matka obserwowała u niej silną potrzebę ssania, która z resztą pozostała do tej pory, co przejawia się ssaniem palca i wkładaniem przedmiotów – zwłaszcza przyborów do pisania – do ust. Matka nie pamięta, kiedy dziecko zaczęło głużyć. Sylwia gaworzyła mając rok, natomiast pierwsze wyrazy pojawiały się dopiero w trzecim roku życia, a pojedyncze zdania po czwartym roku. W wieku 4,5 lat Sylwia rozpoczęła terapię logopedyczną. Po kilku spotkaniach przerwała uczestnictwo w terapii logopedycznej z powodu zmiany miejsca zamieszkania. Jak wynika z rozmowy z matką, już wówczas zdiagnozowano u dziewczynki opóźniony rozwój mowy. Analiza danych karty wypisu ze szpitala (w wieku 5,5 l. dziecko przebywało w Górnośląskim Centrum Zdrowia Dziecka i Matki w Katowicach z powodu diagnostyki chodu) potwierdza występowanie u dziewczynki niewyraźnej artykulacji i opóźnienia rozwoju mowy. Przeprowadzono również wówczas badanie psychologiczne testem Temana-Merril, które wykazało obniżenie sprawności umysłowej. Efektem diagnozy psychologicznej było zalecenie i skierowanie dziecka na terapię logopedyczną. Sylwia w wieku sześciu lat zaczęła uczęszczać do zerówki. Wówczas rozpoczęła terapię logopedyczną w przedszkolu. Badanie logopedyczne W „Centrum Logopedycznym” przeprowadzono w chwili , kiedy dziewczynka miała 8 lat.
Poziom rozwoju mowy dziecka w świetle wyników badań logopedycznych
Pierwszy etap- orientacyjne badanie mowy. Swobodna rozmowa. Obrazek sytuacyjny. Zadaniem Sylwii było wskazanie odpowiedzi na obrazku. Dziewczynka udzieliła 7 na 9 poprawnych odpowiedzi. Dodatkowo badanie zostało rozszerzone o opowiadanie historyjki obrazkowej pt. „wycieczka do lasu.”
Analizując wypowiedzi dziewczynki w opowiadaniu i układanych zdaniach, a także w mowie spontanicznej można ustalić, że buduje ona głównie zdania pojedyncze, bardzo proste, zawierające małą liczbę nośników informacji. Dziewczynka posługuje się głównie rzeczownikami i czasownikami a w budowanych zdaniach brak jest najczęściej przyimków i spójników. Dziewczynka nie ma kłopotów z liczbą pojedynczą i mnogą i nie myli form męskoosobowych i niemęskoosobowych.
Badanie to pozwoliło sprawdzić również poziom myślenia dziewczynki. Sylwia miała trudności z ułożeniem prawidłowej kolejności obrazków. Niezbędne było wskazywanie jej pierwszego obrazka i zadawanie pytań naprowadzających. Nie dostrzega związków przyczynowo-skutkowych w przedstawionej jej historyjce obrazkowej, interpretacja zdarzeń ogranicza się do wymienienia przedmiotów i osób umieszczonych na rysunku
Analizując wypowiedzi dziewczynki, można zaobserwować niepoprawną realizację wielu głosek, co dokładnie pozwoliło ustalić badanie mowy przy pomocy kwestionariusza obrazkowego sprawdzającego realizację wszystkich głosek. Na podstawie badania motoryki artykulacyjnej ustaliłam u dziecka obniżoną sprawność narządów artykulacyjnych. Dziewczynka na 12 prób języka poprawnie wykonała 6 uzyskując ocenę 1 – co według skali oznacza, iż sprawność narządów artykulacyjnych jest zaburzona w stopniu wysokim. Badanie sprawności warg wykazało sprawność narządów artykulacyjnych średniego stopnia (Sylwia wykonała poprawnie 8 na 12 prób uzyskując ocenę
Badanie wymowy Sylwii testem J. Falany-Kozłowskiej wykazało trudności realizacyjne dziewczynki w zakresie szeregu głosek szumiących „sz, ż, cz, dż”, syczących „s, z, c, dz” i przednio-językowo-zębowych „t, d, n” Wszystkie pozostałe fonemy są realizowane poprawnie, łącznie z pozostałymi dziąsłowymi „l, l\’ ” a nawet „r”.
Wymowa głosek szeregu szumiącego jest w przypadku Sylwii niekonsekwentna. Dziewczynka substytuuje je przez odpowiednie syczące (np. kapelusz- kapelus), lub bezdźwięczne (żaba- šaba, dżem – čem). Głoski szeregu szumiącego (sz, ż, cz, dż) w izolacji dziewczynka realizuje prawie zawsze prawidłowo, ale w wyrazach i zdaniach nie są one jeszcze utrwalone.
Wymowa głosek szeregu syczącego (s, z, c, dz) realizowana jest przez Sylwię międzyzębowa. Dziewczynka zamienia również głoski syczące na odpowiednie szumiące (zwłaszcza gdy występują blisko siebie) np. cebula-čebula, czerwona cegła – červona čegła. Międzyzebowa realizacja dotyczy również głosek przedniojęzykowo – zębowych (t, d, n).
Wyniki badania uzyskane przy pomocy kwestionariusza do badania mowy świadczą o występującej u dziewczynki wadzie wymowy- sygmatyzm, czyli nieprawidłowej realizacji głosek dentalizowanych jednego, dwóch, lub wszystkich trzech szeregów. Występujące deformacje dotyczą głosek zębowych, które dziewczynka realizuje międzyzębowo. Obecne są również substytucje głosek zębowych zamienianych na dziąsłowe (np. cebula- cebula). Dziewczynka substytuuje również głoski dziąsłowe na zębowe (kapelusz- kapelusz).
Kolejny krok procesu badawczego to badanie słuchu fonematycznego, który sprawdzono przy użyciu kwestionariusza I. Styczek. Wyniki badania słuchu fonematycznego wskazują, że dziecko prawidłowo rozróżnia większość paronimów. Kłopoty z realizacją polecenia „pokaż gdzie jest…”, dotyczyły głównie trzech szeregów głosek (szumiące, syczące i ciszące) np. (koza-kosa; nosze-noże; siedzi-sieci). Zdarzało się jednak, że dziewczynka prawidłowo wskazywała obrazki dotyczące zaburzonych głosek dentalizowanych np. (żebra-zebra).
Kolejny etap w zbieraniu materiału badawczego to badanie syntezy i analizy słuchowej. Badanie przeprowadziłam w oparciu o test I. Styczek. Wyniki testu pozwoliły zorientować się w umiejętności Sylwii w dokonywaniu syntezy i analizy słuchowej. Sylwia uzyskała razem 15 punktów (11p-analiza słuchowa, 4p-synteza słuchowa). W zakresie analizy słuchowej Sylwia poprawnie dzieli wyraz na sylaby i tworzy wyraz z sylab. Trudności ma natomiast z wyrazami zawierającymi więcej niż 3 sylaby co przejawia się opuszczaniem środkowej sylaby np. te-le-wi-zor. Dziewczynka prawidłowo wyodrębnia samogłoski i spółgłoski w nagłosie wyrazów. Trudności pojawiają się w wyodrębnianiu ostatniej głoski w wyrazie (zarówno spółgłoski jak i samogłoski ) np. zapytana jaką głoskę słyszy na końcu wyrazu „sala” dziewczynka odpowiadała „la” .Dziecko nie potrafi dokonywać analizy i syntezy fonemowej wyrazów zawierających więcej niż jedną sylabę.
Badanie logopedyczne uzupełniono testem słownikowym. Na podstawie wyników uzyskanych przy pomocy kwestionariusza do badania słownictwa dzieci uzyskałam obraz słownika biernego i czynnego dziecka. Sylwia udzieliła 49 poprawnych odpowiedzi i tym samym uzyskała 49 punktów, co według skali ocen oznacza wynik średni. Przyglądając się wynikom badań uzyskanych przy pomocy kwestionariusza do badania słownictwa można zauważyć zróżnicowanie słownikowe dziecka. Dziecko prawidłowo nazywa większość wskazanych mu na obrazkach przedmiotów i kolorów. Wykazuje się również dobrą znajomością czynności – prawidłowo nazywa czasowniki.
Słaby zakres słownictwa Sylwia przejawia w nazywaniu osób, materiałów i tworzeniu pojęć ogólnych. Pytana o to jak nazywamy człowieka, który buduje domy – Sylwia odpowiadała, że to „budownik”, listy roznosi i doręcza je ludziom- „poczta”, a samochód prowadzi- „kierownica”. Sylwia nie potrafiła również nazwać materiałów i produktów, z których robi się np. cukier, masło, dżemy, stoły, szaliki. Nieprawidłowo dobierała przeciwieństwa wyrazów (np. sznurek jest gruby, a nitka jest…”chuda”, poduszka jest miękka a kamień jest… „ciężki”, ulica może być szeroka albo… „chuda”,).Trudności przejawiała również w poszukiwaniu uogólnień np. róża, fiołek, stokrotka, tulipan to: „rośliny”, marchew, buraki, kapusta, pietruszka to: ”jedzenie”, aspiryna, jodyna, syrop, witaminy, tabletki to: ”witaminy”.
Uwzględniając dane uzyskane na drodze analizy dokumentów, wywiadu z matką oraz własnych badań i obserwacji opracowano dla Sylwii indywidualny program zajęć logopedycznych. Uwzględniono w nim stymulację różnych sfer rozwojowych, które wpływają na rozwój kompetencji językowych. Wyróżniono następujące grupy ćwiczeń:
Ćwiczenia strony leksykalnej mowy – powiększanie zasobu słownictwa biernego i czynnego. Ćwiczenia rozumienia mowy
Ćwiczenia korygujących wadliwą realizację głosek dentalizowanych
Ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz syntezy i analizy słuchowej.