Specyficzne trudności w uczeniu się to ogólny termin dotyczący niejednorodnej grupy zaburzeń przejawiających się poważnymi trudnościami w rozumieniu i posługiwaniu się mową i pismem oraz w zakresie zdolności matematycznych. Zaburzenia te są uwarunkowane wewnętrznie i wywołane dysfunkcjami centralnego układu nerwowego. Mimo, iż trudności w uczeniu mogą współwystępować z innymi deficytami (np. sensorycznymi, upośledzeniem umysłowym, zaburzeniami społecznymi i emocjonalnymi) oraz w powiązaniu z oddziaływaniami zewnętrznymi (np. różnice kulturowe, niewystarczające/ niewłaściwe nauczanie, czynniki psychogenne), nie są one rezultatem tych deficytów, czy oddziaływań.
W niniejszym artykule pragnę skupić się na specyficznych trudnościach w uczeniu się matematyki. Chciałabym zwrócić szczególna uwagę na różnice pomiędzy zwykłymi trudnościami, pojawiającymi się w trakcie uczenia się matematyki w sposób naturalny, a specyficznymi trudnościami, z którymi dziecko nie potrafi sobie samo poradzić. Według Edyty Gruszczyk- Kolczyńskiej podstawą uczenia się matematyki jest rozwiązywanie zadań. Rozwiązanie każdego, nawet najprostszego zadania równoznaczne jest z pokonaniem pewnych trudności. Dlatego pokonywanie trudności stanowi integralną część procesu uczenia się matematyki, w związku z czym każde dziecko uczące się matematyki na takie trudności napotyka. Gdy tak się dzieje są to zwyczajne trudności i przeżywają je wszystkie dzieci. Jednak gdy dziecko w żaden sposób nie radzi sobie z napotykanymi trudnościami i mimo wysiłku nie potrafi poradzić sobie nawet z łatwymi zadaniami możemy mówić o specyficznych trudnościach w uczeniu się matematyki. Dzieci, które cechują takie specyficzne trudności nie rozumieją matematycznego sensu zadań, nie dostrzegają zależności pomiędzy liczbami. Uczniowie tacy często przejawiają niską odporność emocjonalną, co powoduje, że nie potrafią wytrzymać napięć towarzyszących rozwiązywaniu zadań. Kolejna cechą występującą u dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki jest obniżona sprawność manualna. Narysowanie grafu, tabelki czy czytelne zapisanie działania sprawia wtedy trudność.
Opracowane zostały specjalne kryteria diagnostyczne, które muszą zostać rozpoznane aby można było stwierdzić występowanie specyficznych trudności w uczeniu się matematyki.
Oto one:
- Kryterium A: Zdolności matematyczne, ocenione w indywidualnym badaniu standaryzowanymi testami, są istotne poniżej możliwości wyznaczonych wiekiem chronologicznym, poziomem inteligencji oraz odpowiadającym wiekowi poziomem edukacji.
- Kryterium B: Zakłócenia opisane w kryterium A znacząco zaburzają osiągnięcia oraz czynności dnia codziennego, wymagające korzystania z umiejętności matematycznych.
- Kryterium C: Jeżeli współwystępują deficyty sensoryczne, to zaburzenia zdolności matematycznych są poważniejsze niż te, które zwykle towarzyszą takim deficytom.
Wśród specyficznych trudności w uczeniu się matematyki możemy wyróżnić dyskalkulię. Jedną z pierwszych definicji dyskalkulii rozwojowej przedstawił w 1974 roku słowacki neuropsycholog L. Kosc: „Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim anatomiczno- fizjologicznym podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem; jest zaburzeniem występującym bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych.” Ten sam autor wyróżnił kilka rodzajów dyskalkulii, które przedstawia poniższa tabela.
RODZAJ | OBJAWY |
DYSKALKULIA WERBALNA (SŁOWNA) |
Ujawnia się w postaci zaburzeń zdolności nazywania matematycznych pojęć i relacji, trudności z określaniem liczby obiektów, problemów z nazywaniem cyfr i numerów (z użyciem liczebników głównych, porządkowych i zbiorowych). |
DYSKALKULIA LEKSYKALNA (ZWIĄZANA Z CZYTANIEM) |
To zaburzenie odczytywania symboli matematycznych, cyfr, liczb i znaków operacyjnych, trudności w kojarzeniu symboli operacyjnych (+, -, :, =, <, >) z ich nazwami. |
DYSKALKULIA GRAFICZNA | Manifestuje się trudnościami w zapisywaniu liczb i symboli operacyjnych, problemami z zapisem liczb przy pisemnym dodawaniu i odejmowaniu, mnożeniu i dzieleniu. |
DYSKALKULIA PRAKTOGNOSTYCZNA (WYKONAWCZA) |
Polega na zaburzeniu manipulowania realnymi lub obrazkowymi obiektami w celach matematycznych- obliczania liczebności zbioru, porównywania ilości i wielkości, trudnościach z uszeregowaniem obiektów według kolejności rosnącej bądź malejącej, problemach z wskazywaniem, który z porównywanych przedmiotów jest mniejszy, większy, które obiekty są tej samej wielkości. |
DYSKALKULIA IDEOGNOSTYCZNA (POJĘCIOWO-POZNAWCZA) |
To zaburzenie rozumienia idei matematycznych, relacji niezbędnych do wykonywania obliczeń pamięciowych; dziecko wykazuje trudności w dostrzeganiu zależności liczbowych. |
DYSKALKULIA OPERACYJNA | Jest zaburzeniem dotyczącym dokonywania działań matematycznych, mimo możliwości wzrokowo- przestrzennych oraz umiejętności pisania i czytania liczb. |
Zdaniem autora specyficzne trudności w uczeniu się matematyki spowodowane są właśnie dyskalkulią rozwojową. Trudności opisane w powyższej tabeli ujęte są w międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia- WHO. Klasyfikacja ta ma wartość międzynarodowego dokumentu w dziedzinie zdrowia. W klasyfikacji WHO specyficzne trudności w uczeniu się matematyki stanowią część „specyficznych, rozwojowych zaburzeń uczenia się”, o których pisałam na wstępie.
Znajdujemy tam:
F 81 – specyficzne rozwojowe zaburzenia uczenia się
F 81.0 – specyficzne zaburzenia uczenia się czytania
F 81.1 – specyficzne zaburzenia uczenia się pisania
F 81.2 – specyficzne zaburzenia uczenia się matematyki
F 81.3 – mieszane zaburzenia uczenia się
Dzieci doznające powyżej opisanych trudności potrzebują fachowej pomocy ze strony dorosłych. Jeśli taka pomoc nie zostanie im udzielona dochodzi do niepowodzeń i blokad w uczeniu się matematyki. Pojawiają się napięcia emocjonalne niekorzystnie wpływające na rozwój tych dzieci, znika motywacja do uczenia się matematyki i pojawia się niechęć do wszystkiego co z matematyką jest związane.