Pauza (gr.) – przerwa w mówieniu, zawieszenie głosu w celu zaakcentowania lub rozczłonkowania danej wypowiedzi, podkreślenia znaczenia, emocji, towarzyszących wypowiedzi.
Istnieją trzy możliwe typy pauz akustycznych w języku mówionym:
- Cisza – jest najbardziej intuicyjnym, ale zarazem nie najczęstszym. W zależności od osoby mówiącej i kontekstu sytuacyjnego, może charakteryzować się różną długością.
- Pauzy wypełnione, a więc pseudo-słowa, frazy nie mające wpływu na znaczenie zdania, takie jak yyy, eee, hmm, mmm, zaburzające ciągłość wypowiedzi. Często mogą wskazywać na potrzebę wstawienia przecinka lub czasami kropki w wypowiedzi, w których się pojawiają.
- Pauzy oddechowe – są one silnym wskazaniem na wstawienie kropki w transkrypcji.
Ze względu na genezę użycia pauz wyodrębniono:
- regularne, naturalne pauzy – spowodowane oddechem przed kolejną wypowiadaną frazą (pauzy oddechowe),
- nieregularne pauzy intencjonalne – celowe użycie pauzy jako środka stylistycznego, zwłaszcza przez profesjonalnych mówców (pauzy ciche)
- nieregularne, nieintencjonalne zaburzenia ciągłości, efekt niepewności, namysłu lub wahania, u niedoświadczonych mówców nawet kilkanaście takich nieciągłości na minutę (zjawiska akustyczne typu cisza i pauzy wypełnione).
Inne rodzaje pauz:
Pauzy przy znakach interpunkcyjnych. Znaki interpunkcyjne stanowią ważny element języka pisanego. Sygnalizują na przykład, gdzie kończy się zdanie i jaką ma formę — oznajmującą czy pytającą. W niektórych językach wyodrębniają w tekście cytaty. Mogą również wskazywać na związek jakiejś części zdania z innymi. Osoba, która czyta sobie po cichu tekst, widzi te znaki. Ale gdy czyta głośno dla pożytku drugich, musi głosem oddać ich znaczenie. W codziennej mowie robienie pauz na ogół nie sprawia nikomu trudności, bo każdy wie, jakie myśli pragnie przekazać. Gdyby jednak ludzie mili zwyczaj zatrzymywać się w regularnych odstępach — bez względu na to, czy wymaga tego logiczny tok myśli, czy nie — ucierpiałaby na tym siła oddziaływania oraz jasność wypowiedzi.
Pauzy przy zmianie myśli. Pauza przy przejściu od jednego punktu głównego do drugiego pozwala słuchaczom zastanowić się nad poprzednim, dostrzec zmianę toku myśli, przestawić się na nowe tory i lepiej zrozumieć następny punkt. Niektórzy w pośpiechu przechodzą do kolejnych punktów, nie oddzielając ich żadnymi pauzami. Czasami jest tak dlatego, że usiłują omówić zbyt dużo materiału. Inni mają taki zwyczaj, bo właśnie w ten sposób mówią na co dzień. Ale nie sprzyja to skutecznemu nauczaniu. Jeśli mówca ma do powiedzenia coś godnego posłuchania i zapamiętania, powinien poświęć dostateczną ilość czasu, aby to uwypuklić. Należy pamiętać, że aby jasno przekazać myśli, koniecznie trzeba stosować pauzy.
Przy zmianie myśli pauzy są zwykle dłuższe niż przy znakach interpunkcyjnych, ale nie powinny być do tego stopnia długie, żeby z ich powodu wystąpienie stało się rozwlekłe. Jeśli będą zbyt długie, słuchacze odniosą wrażenie, że mówca jest źle przygotowany i nie wie, co dalej powiedzieć.
Pauzy dla zwiększenia nacisku. Pauza dla wzmocnienia nacisku często ma bardzo dużą siłę wyrazu. Poprzedza zdanie wypowiedziane z ekspresją albo też występuje po nim. W pierwszym wypadku stwarza nastrój oczekiwania na to, co nastąpi, a w drugim — daje słuchaczom sposobność zastanowienia się nad tym, co przed chwilą zostało powiedziane. Pauzy te wywołują więc odmienny efekt. Należy ustalić, który rodzaj będzie odpowiedni w danej sytuacji. Trzeba pamiętać jednak, że pauzy dla zwiększenia nacisku powinny być zastrzeżone tylko dla myśli naprawdę ważnych. W przeciwnym razie stracą swą wymowę.
Pauzy, których wymagają okoliczności. Od czasu do czasu zdarza się, że trzeba zrobić pauzę z powodu jakichś zakłóceń. W wypadku drobnych zakłóceń w trakcie zebrania czy zgromadzenia niekiedy wystarczy tylko nieco podnieść głos. Ale jeśli hałas jest bardzo silny lub się przedłuża, powinno przerwać się przemówienie czy wykład, ponieważ uczestnicy i tak się nie skupią na słowach prowadzącego. A zatem należy robić pauzy w umiejętny sposób, by pomóc słuchaczom odnieść pełny pożytek z wartościowych myśli, które chce się im przekazać.
Pauzy umożliwiające udzielenie odpowiedzi. Nawet jeśli mówca nie przewiduje udziału słuchaczy, ważne jest, aby mieli oni możliwość reagować na wygłaszane słowa — wprawdzie nie na głos, ale w duchu. Jeżeli mówca stawia pytania, które mają pobudzić obecnych do myślenia, a nie zrobi odpowiedniej pauzy, właściwie nie osiągnie celu.
Podsumowanie:
Pauza to chwila ciszy, a cisza oddziela myśli, podkreśla ich znaczenie, przykuwa uwagę i koi ucho. Codzienne rozmowy polegają na dwustronnej wymianie myśli. Drudzy chętniej nas wysłuchują, jeśli my słuchamy ich i okazujemy zainteresowanie tym, co mówią. Oznacza to, że musimy robić pauzy na tyle długie, aby mieli oni możliwość wypowiedzenia się.
Umiejętne robienie pauz to prawdziwa sztuka. Jeżeli posługujemy się nimi skutecznie, przekazujemy myśli w sposób bardziej zrozumiały i pomagamy słuchaczom na dłużej je zapamiętać.
Porady:
Czytając na głos, zwracaj szczególną uwagę na znaki interpunkcyjne.
Bacznie przysłuchuj się wprawnym mówcom — obserwuj, kiedy robią pauzy i jak długie.
Jeżeli mówisz coś, co według ciebie słuchacze powinni zapamiętać, zrób pauzę, by słowa te przykuły ich uwagę.
W rozmowach zachęcaj innych do wyrażania myśli i słuchaj ich wypowiedzi. Pozwól im skończyć. Nie przerywaj.
Bibliografia:
- Bocheńska K.: „Sztuka retoryki. Uczeń w roli mówcy”., WSiP, Warszawa 2005.
- Pijarowska R., Seweryńska A.: „Sztuka prezentacji. Poradnik dla nauczyciela”.,WSiP, Warszawa 2002.
- http://wol.jw
- http://www.bryk.pl/słowniki/słownik_terminów_literackich/69676-pauza