W Międzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych ICD-10 uszkodzenia narządu słuchu znaleźć możemy pod symbolem H-90. Różnicuje się je najczęściej biorąc pod uwagę kryterium lokalizacyjne nieprawidłowości, według którego wyróżniamy:
-
H90.0- głuchotę przewodzeniową obustronną,
-
H90.1- głuchotę przewodzeniową jednostronną bez upośledzenia słuchu po stronie przeciwnej,
-
H90.2- głuchotę przewodzeniową, nieokreśloną,
-
H90.3- głuchotę czuciowo-nerwową obustronną,
-
H90.4- głuchotę czuciowo-nerwową jednostronną bez upośledzenia słuchu po stronie przeciwnej,
-
H90.5- głuchotę czuciowo-nerwową, nieokreśloną,
-
H90.6- głuchotę mieszaną przewodzeniową i czuciowo-nerwową obustronną,
-
H.90.7- głuchotę mieszaną przewodzeniową i czuciowo-nerwową jednostronną bez upośledzenia słuchu po stronie przeciwnej,
-
H90.8- głuchotę mieszaną przewodzeniową i uczuciowo-nerwową, nieokreśloną.
Inne kryteria klasyfikacji uszkodzeń słuchu odnoszą się do momentu, w którym pojawiła się nieprawidłowość (uszkodzenia prelingwalne, ujawniające się przed opanowaniem języka; perilingwalne, mające miejsce w trakcie kształtowania się mowy; postlingwalne, ujawniające się po jej nabyciu), jej przyczyn (nieprawidłowości wrodzone, wśród których znaleźć możemy wady genetyczne, a także następstwa przebytych w okresie płodowym chorób; nieprawidłowości nabyte, będące wynikiem chorób, zażywania leków oraz przebytych urazów) i głębokości ubytku (uszkodzenia lekkie: 21-40 dB, uszkodzenia umiarkowane: 41-70 dB, uszkodzenia znaczne: 71-90 dB, uszkodzenia głębokie: powyżej 90 dB).
W przypadku sporządzania diagnozy dziecka posiadającego uszkodzenia słuchu, w skład zespołu badającego wchodzi: audiofonolog, surdologopeda, surdopedagog oraz surdopsycholog. Podczas procesu diagnostycznego niezbędne jest zebranie wywiadu z rodzicami/opiekunami pacjenta, dokonanie analizy dokumentacji, oceny rozumienia i nadawania mowy, a także określenie poziomu sprawności psychoruchowych dziecka i ewentualnego występowania nieprawidłowości sprzężonych.
Wyróżniamy diagnozę wstępną, diagnozę okresową, diagnozę bieżącą oraz diagnozę wykonywaną na potrzeby placówek oświatowych.
Podczas diagnozy wstępnej wykonywane są badania audiologiczne. Możliwe jest skorzystanie z porady protetyka słuchu oraz psychologa. W przypadku wystąpienia nieprawidłowości w okresie prelingwalnym, konieczne jest odbycie konsultacji do 12. miesiąca życia.
Diagnoza okresowa ma miejsce w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym, a więc w 1. i 2. roku życia, w okresie przedszkolnym (co pół roku), szkolnym (raz w roku) i w wieku dorosłym (w zależności od potrzeb pacjenta).
Diagnoza bieżąca ma na celu określenie postępów terapeutycznych pacjenta, natomiast diagnoza dla celów edukacyjnych jest sporządzana na potrzeby oświatowe, by wybrać odpowiednią placówkę, do której ma uczęszczać dziecko (szkoła masowa/szkoła z oddziałami integracyjnymi/szkoła specjalna). Przy wykonywaniu owej diagnozy bardzo ważna jest ocena mowy pacjenta, jego umiejętności w zakresie czytania i pisania, zdolności posługiwania się komunikacją niewerbalną (mimiką, gestem) oraz znajomości języka migowego. W zakresie badania surdologopedycznego konieczne jest określenie sposobu komunikacji, jaki preferuje dziecko oraz sprawdzenie jego zdolności percepcji słuchowej dźwięków mowy.
Niezbędne jest dobranie programu terapeutycznego indywidualnie do pacjenta. W tym celu należy wziąć pod uwagę jego wiek, a także możliwości. Aby to osiągnąć, konieczne jest ustalenie, w jaki sposób osoba badana porozumiewa się najchętniej, określenie najbardziej korzystnego dla pacjenta systemu komunikacji, a także ustalenie sposobu poszerzania umiejętności językowych i komunikacyjnych.
Dobór materiału powinien być dostosowany do zdolności słuchowych oraz językowych dziecka. Podczas ćwiczeń wykorzystuje się fonogesty (umowne ruchy wykonywane jedną ręką przy jednoczesnym głośnym mówieniu), metody audytywno-werbalne (wykorzystanie resztek słuchowych w celu naturalnego rozwinięcia mowy), komunikację totalną (wykorzystanie wszelkich dostępnych sposobów komunikacji), a także metody dwujęzykowe (połączenie języka migowego z językiem mówionym).
Kształtowanie percepcji mowy u osób z uszkodzonym narządem słuchu odbywa się w sposób:
-
słuchowy (przy wykorzystywaniu aparatów słuchowych/implantów ślimakowych), który polega na stymulacji poprzez metody audytywno-werbalne oraz oralne. Pacjentów kształci się jednozmysłowo, co oznacza odbiór informacji wyłącznie w oparciu o narząd słuchu, a także wielozmysłowo, z wykorzystaniem narządu słuchu i innych zmysłów, które pełnią funkcję uzupełniającą. Wybór kształcenia uzależniony jest od możliwości słuchowych osoby poddawanej terapii i korzyści uzyskiwanych z aparatów słuchowych/implantów ślimakowych,
-
wzrokowy, który związany jest z koncentrowaniem uwagi na twarzy rozmówcy i odczytywaniu mowy z jego ust.
Podczas terapii surdologopedycznej poszerzane zostają umiejętności artykulacyjne pacjenta, by kształtować u niego prawidłowe wzorce wymowy głosek, a także pracuje się nad właściwą prozodią mowy, czyli jej tempem, akcentem, rytmem oraz intonacją. Wzbogaca się słownik bierny oraz czynny osoby objętej działaniem terapeutycznym, uczy się jej odmiany wyrazów, zasad ich tworzenia, budowania zdań. Zwraca się również uwagę na sposób doboru komunikatów, biorąc pod uwagę reguły społeczne (dobór komunikatu do rangi odbiorcy wypowiedzi i jej możliwości intelektualnych), sytuacyjne (dobór komunikatu do sytuacji, w jakiej znajduje się nadawca wypowiedzi i jej odbiorca), pragmatyczne, wśród których wyróżniamy funkcje:
-
informacyjne (chęć nadawcy do poinformowania o czymś),
-
modalne (stosunek nadawcy do treści wypowiedzi),
-
działania (chęć nadawcy do podjęcia danej czynności przez niego samego lub odbiorcę wypowiedzi),
-
emocjonalne (uczucia nadawcy).
W przypadku występowania centralnych zaburzeń narządu słuchu konieczne jest dokonanie audiologicznej oceny centralnych funkcji słuchowych oraz wzbogacanie percepcji słuchowej w zakresie częstotliwości dźwięków, ich natężenia oraz czasu trwania. Ważne jest również wykonywanie badań przesiewowych na terenie placówek oświatowych, by jak najwcześniej wykryć występujące nieprawidłowości i objąć potrzebujących terapią.
Karolina Lichota