„Pojęcie opóźnienie rozwoju mowy – ORM stosuje się wtedy, gdy dochodzi do przesunięcia w czasie kolejnych etapów kształtowania i rozwoju mowy, czyli do stanu, gdy mowa dziecka wykształca się później niż u rówieśników, co oznacza, że dynamika rozwoju jest odmienna od normalnej. W zależności od jakości, siły i czasu oddziaływania biologicznego lub psychospołecznego czynnika patogennego, zakłócającego lub zaburzającego rozwój mowy – ORM może mieć stopień lekki lub ciężki.”[1]
Opóźniony rozwój mowy jest zjawiskiem logopedycznym, które towarzyszy różnym zaburzeniom rozwoju i niejednokrotnie stanowi jeden z pierwszych sygnałów nieprawidłowości rozwojowych. Początkowy brak rozwoju mowy i późniejsze pojawienie się kolejnych etapów jej rozwoju – to wspólna cecha dzieci z wolniejszym tempem rozwoju aparatu wykonawczego mowy, dysfunkcją ośrodkowego układu nerwowego o trudnej do ustalenia etiologii, z zaburzeniami rozwoju procesów poznawczych, emocjonalno-motywacyjnych i wykonawczych, a także dzieci z całościowymi zaburzeniami rozwoju.[2]
Podstawowe kryteria podziału opóźnień rozwoju mowy to:
- objawy,
- przyczyny,
- rozległość opóźnienia,
- głębokość opóźnienia,
- równomierność opóźnienia,
- tło i podłoże opóźnienia.[3]
Uwzględniając powyższe kryteria można wyróżnić następujące podziały opóźnionego rozwoju mowy:
- W oparciu o kryterium etiologiczne wyróżnia się:
- Proste opóźnienie rozwoju mowy, do którego zalicza się:
a) Wycinkowe opóźnienie rozwoju mowy;
b) Zespół opóźnienia mowy czynnej. - Opóźnienie rozwoju mowy
- Inna kategoryzacja uwzględniająca, iż obserwowany brak lub opóźnienie rozwoju mowy może być:
- Samoistnym Opóźnieniem Rozwoju Mowy (SORM)
- Niesamoistnym Opóźnieniem Rozwoju Mowy (NORM).
- W oparciu o rozległość opóźnienia wyróżnia się:
- Globalny opóźniony rozwój mowy (obejmujący mówienie oraz rozumienie),
- Parcjalny opóźniony rozwój mowy (dotyczący tylko niektórych aspektów mówienia i rozumienia).
- Ze względu na głębokość opóźnienia wyróżnia się następujące stopnie ORM:
- Głębokie,
- Znaczne,
- Umiarkowane,
- Lekkie.
- Opóźnienie rozwoju mowy może również być:
- Równomierne,
- Nierównomierne.[4]
Zatem ORM można podzielić w oparciu różnorodne kryteria, różne mogą być jego stopnie, objawy i przyczyny.
Niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy cechuje zarówno dzieci ze specyficznymi zaburzeniami rozwoju mowy i języka, ale również dzieci u których jest ono bezpośrednim następstwem różnych zaburzeń rozwoju, oraz te z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi. Do wtórnych zaburzeń rozwoju mowy i języka, będących bezpośrednim następstwem innych zaburzeń rozwojowych zalicza się:
- NORM wynikające z upośledzenia umysłowego,
- NORM będące następstwem zaburzeń słuchu,
- NORM wynikające z rozszczepu wargi i podniebienia,
- NORM związane z zaburzeniami emocjonalno-motywacyjnymi i zaburzeniami zachowania,
- NORM będące następstwem całościowych zaburzeń rozwojowych (autyzmu dziecięcego, autyzmu atypowego, zespołu Retta, innych dziecięcych zaburzeń dezintegracyjnych):
- Jednym z ważniejszych objawów autyzmu dziecięcego są zaburzenia rozwoju sprawności komunikacyjnych. Niektóre dzieci przed wystąpieniem pełnych objawów, tj. przed 30 miesiącem życia – mają już w pewnym stopniu opanowaną mowę.
- Autyzm atypowy charakteryzuje się tym, że jego początek przypada na inny – niż w przypadku autyzmu – wiek dziecka (po 3 r.ż.), albo nie spełnia wszystkich trzech kryteriów diagnostycznych.
- Zespół Retta – w typowych przypadkach, po okresie normalnego wczesnego rozwoju, następuje częściowa lub całkowita utrata m.in. mowy, co nie pozostaje bez znaczenia dla dalszego rozwoju mowy dziecka.
- Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne – charakteryzują się początkowo prawidłowym rozwojem i w ciągu kilku miesięcy bardzo wyraźną utratą wcześniej nabytych umiejętności z zakresu co najmniej kilku sfer rozwoju, z jednoczesnym wystąpieniem nieprawidłowości w funkcjonowaniu społecznym, porozumiewaniu się i zachowaniu.
- NORM wynikający z deprywacji środowiskowej,
- NORM będące następstwem działania różnych czynników wrodzonych,
- NORM związany z agnozją akustyczną,
- NORM wynikające z chorób psychicznych.[5]
Bibliografia:
- G. Jastrzębowska :Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej. Opole 1998, s. 152.
- Tamże, s. 153.
- Tamże, s.153.
- Tamże, s. 163- 168.
- G. Jastrzębowska :Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej. Opole 1998, s. 175-183.