Blog

Okres swoistej mowy dziecięcej

Każdy człowiek posiada pewne cechy indywidualne, różniące jego rozwój mowy od rozwoju mowy innego człowieka. Powoduje to, że u różnych ludzi poszczególne okresy rozwoju mowy znacznie się różnią. Za przykład może służyć stwierdzenie Gessell, że zdrowe dziecko w 24 miesiącu życia może mieć zasób słownika, składający się od kilku słów do około dwóch tysięcy słów.

Prawidłowy rozwój mowy dokonuje się w warunkach działania wielu sprzyjających czynników przy niezaburzonej czynności analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetycznego. Dużą rolę odgrywają warunki środowiskowe, w jakich dziecko się wychowuje oraz prawidłowy rozwój fizyczny, psychiczny i ruchowy.
Mowa dziecka kształtuje się w ciągu kilku lat. Początek tego zjawiska stwierdzamy już w pierwszym roku życia kiedy dziecko zaczyna z jednej strony pewne wypowiedzi swego rozmówcy rozumieć i kiedy z drugiej strony zaczyna świadomie i celowo na niego wpływać.

Można wyróżnić następujące okresy kształtowania się mowy:

  • Okres melodii (0-1)
  • Okres wyrazu (1-2)
  • Okres zdania (2-3)
  • Okres swoistej mowy dziecięcej (3- 7 lat) i tym właśnie okresem zajmiemy się trochę szerzej w tym artykule.

Należy pamiętać, że w ocenie rozwoju mowy dziecka bierze się pod uwagę zarówno zdolność mówienia, jak i rozumienia. Analizując ekspresję językową zwraca się uwagę na zasób słownictwa, jakość stosowanych struktur gramatycznych, płynność wypowiedzi i artykulację głosek czyli wymowę. Ważny jest też poziom umiejętności warunkujących sprawność komunikacyjną ( systemową, sytuacyjną, społeczną, pragmatyczną), od której zależy jakość procesu porozumiewania.

Oceniając rozwój zdolności ekspresyjnych bierze się pod uwagę między innymi:

  • słownictwo dziecko 3-4 letnie wymawia od 1000 do 1500 słów
  • dziecko 6 letnie około 3000 słów

artykulację- pod koniec 3 roku życia dziecko ma już biernie opanowany pełny system fonologiczny. Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy; dziecko przyswaja sobie podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka, jakim mówi jego otoczenie. W ciągu kolejnych lat jedynie go doskonali i dlatego w okresie od 0 do 3 lat należy mówić jako kształtowaniu mowy, natomiast od 3-7 roku życia o jego rozwoju, czyli doskonaleniu. W mowie 4- latka pojawia się szereg: s, z, c, dz. Może występować zamiana głosek: sz, ż, cz, dż na: s, z, c, dz; może- choć nie musi- pojawić się głoska r. Głoski sz, ż, cz, dż, r, z reguły pojawiają się około 5 roku życia. Jest to jednak sprawą indywidualną związaną z tempem i rytmem rozwoju dziecka. Dopóki te dźwięki są opuszczane lub substytuowane- można przypuszczać, że są to zjawiska zgodne z rytmem rozwoju, natomiast gdy są deformowane (np. wymowa międzyzębowa, boczna), to bez względu na to, czy proces rozwoju mowy jest już zakończony czy też nie- należy je uznać za patologię wymagającą interwencji specjalisty. Po tym okresie (5-6 rok życia) rozwój mowy dziecka jest już zakończony i wszelkie nieprawidłowości w zakresie artykulacji mogą świadczyć o jej rozwoju niezakończonym, opóźnionym, bądź z elementami patologii.

Okres swoistej mowy dziecięcej to czas, w którym dziecko prowadzi swobodne rozmowy. Zasadniczo posługuje się rozbudowanymi sygnałami. Dziecko kształtuje drogą analogii, kontaminacji, przestawki liczne twory językowe. Nasilenie tej czynności stwierdzamy w pierwszej fazie okresu, w dalszych następuje stałe jej osłabianie. Ożywiona ta działalność rozbudza najpierw zaciekawienie, a w ślad za nim świadomość językową, a w jakiś czas potem świadomość metajęzykową. W związku z rozwojem sprawności językowej mała stosunkowo liczba pytań w okresie poprzednim rośnie obecnie nieprawdopodobnie, u niektórych dzieci naliczono ich ponad czterdzieści dziennie.

Jak już wcześniej zaznaczono w okresie 3-7 lat dziecko zdobywa umiejętność wymawiania pełnego zasobu głoskowego języka polskiego. Po 3 roku życia wymowa staje się coraz bardziej zrozumiała chociaż widać jeszcze typowe cechy mowy wczesnodziecięcej. Większość form dziecięcych zanika w 5-6 roku życia. W tym zakresie występuje jednak duże zróżnicowanie indywidualne. Są dzieci, których mowa jest od początku wyraźna, niektóre zaś wymawiają tak, że tylko rodzice mogą interpretować wypowiedzi dziecka. Różnice te zależą m.in. od kierowania dzieckiem przy opanowywaniu tak trudnej sprawności, jaką jest łączenie dźwięków w zrozumiałe wyrazy.

W okresie tym następuje przechodzenie mowy wyłącznie sytuacyjnej do względnie niezależnej treściowo od aktualnych bodźców. Wzrasta liczba przymiotników, przysłówków, zaimków i liczebników. Występujące trudności artykulacyjne powodują, że trudniejsze głoski są wymawiane lub zastępowane łatwiejszymi bądź też mylone z innymi. W okresie tym dzieci tworzą neologizmy, co świadczy o tym, że nie są one wynikiem naśladownictwa. Neologizmy są to nowe słowa , które dziecko tworzy analogicznie do znanych już wyrazów wówczas, gdy nie znajduje w swoim zasobie słownikowym gotowej nazwy określającej dany przedmiot, zjawisko lub czynność. Pod koniec okresu przedszkolnego oczekuje się od dziecka poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków, swobodnego posługiwania się mową ustną. Należy pamiętać, że w tym okresie mogą wystąpić zaburzenia uznawane za fizjologiczne, np. jąkanie, bełkotanie. Bełkotanie fizjologiczne, tj. zaburzenie wymawiania dźwięków artykulacyjnych opuszczanie ich, zastępowanie innymi lub zniekształcanie, może występować u dzieci do 5 roku życia i jest związane ze słabą jeszcze zdolnością do różnicowania słuchowego oraz słabą ruchomością mięśni artykulacyjnych. Czasami rodzice naśladując mowę dziecka wzmacniają jego błędną wymowę i wpływają tym samym na przedłużanie się okresu bełkotania rozwojowego.

Jąkanie rozwojowe pojawia się zwykle między 3-5 rokiem życia. Jest ono spowodowane nie ukończonym jeszcze ogólnym rozwojem psychofizycznym dziecka, niesprawnością narządów mowy, nie dość szybkim kojarzeniem nazw z pojęciami oraz niedostatecznym opanowaniem form gramatycznych. Mówiąc ogólnie występuje tu brak zgodności między potrzebą wyrażania licznych przeżyć a możliwościami dziecka w zakresie mówienia, dziecko nie jest w stanie wyrazić tego, co by chciało. Pragnie powiedzieć więcej niż może i umie. Zaczyna powtarzać kilkakrotnie tę samą sylabę, co daje obraz jąkania klonicznego.

W trzecim roku życia, a potem w wieku przedszkolnym wzrasta umiejętność mówienia dłuższymi zdaniami, coraz bardziej zwartymi i logicznie skonstruowanymi. Oprócz rozwijania rozmaitych schematów zdań pojedynczych dziecko używa wypowiedzi złożonych współrzędnie i podrzędnie. Posługiwanie się zdaniami łącznymi, przeciwstawnymi i wynikowymi ( związki współrzędne) oraz zdaniami przyczynowymi, warunkowymi, celowymi i dopełnieniowymi (związki podrzędne) ułatwia dziecku ujmowanie i wyrażanie w mowie rozmaitych stosunków logicznych. Jednak dłuższe opisy i relacje są żywe i barwne i nie zawsze zwarte, uporządkowane i logicznie spójne. Dziecko wstępujące do szkoły porozumiewa się już swobodnie z otoczeniem w mowie potocznej.

W trzecim roku życia pojawia się tryb przypuszczający, czas przyszły prosty i złożony, imiesłowy i formy nieosobowe. W tym samym okresie rozwija się kategoria rodzaju, która początkowo sprawia dziecku wiele trudności: miesza ono rodzaj żeński i męski, zwłaszcza przy odmianie czasowników. W wieku przedszkolnym doskonali się umiejętność stosowania poprawnych form fleksyjnych. Zdarzają się jednak nadal błędy, zwłaszcza przy odmianie wyrazów rzadziej stosowanych oraz takich, które odmieniają się nieregularnie.

Bardzo niekorzystne jest utrzymywanie się w mowie błędów, gdyż jak wskazuje praktyka, są one w okresie późniejszym przenoszone do języka pisanego. Szczególnym rodzajem błędów u dzieci 6 letnich są błędy słownikowe obejmujące usterki

leksykalne i frazeologiczne. Można je podzielić na:

  • błędy w formie fonicznej wyrazu
  • błędy słowotwórcze
  • błędy semantyczne
  • błędy wynikające z nieznajomości wartości stylistycznej wyrazów
  • błędy frazeologiczne

Za Marią Kielar można wskazać, że w ramach rozwoju mowy dziecko powinno otrzymywać dużo wzorów wypowiedzi poprawnych gramatycznie i wyrazistych. Dziecko powinno nauczyć się brać udział w dialogu- zadawać pytania, odpowiadać, wyjaśniać, argumentować, kwestionować. Rozwój mowy powinien iść w parze z rozwojem innych procesów poznawczych. Im bogatszym materiałem percepcyjnym i wyobrażeniowym dysponuje dziecko, tym bogatsza może być treść jego wypowiedzi i tym łatwiej dziecko będzie wytwarzało nowe kompozycje słowne. Dziecko w wieku przedszkolnym chętnie tworzy posługując się materiałem werbalnym. Należy więc pomóc dzieciom w bogaceniu tego materiału poprzez poszerzanie jego słownictwa i zapoznanie z regułami języka.

 

Bibliografia:

  • Kielar M., Rozwijanie mowy dziecka w wieku przedszkolnym Wychowanie przedszkolne
  • Słodownik- Rycaj E., Błędy słownikowe dzieci sześcioletnich Wychowanie przedszkolne
  • Przetacznik-Gierowska M., Makieło- Jarża G. Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985
  • Sawa B. Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa 1990
  • Kaczmarek L. Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1997
  • Jastrzębowska G. Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole 1998
Shopping Cart