O jąkaniu i niepłynności mowy u dzieci w wieku przedszkolnym

„W dzieciństwie niewiele zależy od nas,
wiele zaś od tych, którzy są z nami”
Bronisław Rocławski

O jąkaniu i niepłynności mowy u dzieci w wieku przedszkolnym. Wiele jest naukowych definicji jąkania, lecz żadna z nich nie oddaje, w pełni, tego problemu. Tylko jąkający wiedzą czym jest to uczucie, kiedy zbliża się blok i nie można dobrać odpowiedniego słowa. Napięcie rośnie, pojawia się strach przed mową, mięśnie stają się sztywne, brak oddechu, oczy patrzą w próżnię, serce bije mocniej i to czego nie chcą staje się rzeczywistością: BLOK!!!

O jąkaniu

Ludzie jąkali się od zawsze, zjawisko to znane jest od wieków.
Jąkanie występuje na całym świecie i częściej u chłopców niż u dziewczynek.
Początki jąkania mają miejsce zwykle między drugim, a piątym rokiem życia, kiedy to rozwój mowy jest bardzo intensywny.
Badania naukowe dowodzą, że w okresie dzieciństwa jąka się około 5% dzieci. U osób dorosłych jąkanie występuje u 1% populacji. Oznacza to, że w dzieciństwie średnio czworo na pięcioro jąkających się dzieci przezwycięży ten problem.
Jąkanie to zjawisko nieprzewidywalne, zmienne i różnorodne, podlega wahaniom w czasie, nie ma jednej przyczyny, która je wywołuje i nie ma jednej prostej terapii.

Niepłynność mowy u dzieci „Mały człowiek ma trudne zadanie do wykonania – opanowanie mowy.”(D.E. Wiliams)
Nauka mówienia to czynność, która rozwija się stopniowo i jest umiejętnością trudną. Każdego dnia dziecko poznaje nowe słowa, opanowywanie ich sprawia, że niektóre dzieci mają kłopoty z płynnym wypowiadaniem się. Jest to czynność, którą można porównać do nauki chodzenia, zanim dziecko ją opanuje musi się niejednokrotnie zachwiać, potknąć, a nawet przewrócić, aby po czasie opanować ją do perfekcji. Również mowa może dziecku na początku sprawiać wiele problemów, może ono wahać się, zastanawiać jak wypowiedzieć nowe słowa, więc potykanie się na dźwiękach i słowach jest częścią procesu mówienia.

Rodzice nie są winni, że dziecko się mówi niepłynnie, że występują objawy jąkania. Występują czynniki ryzyka, które pozwalają prognozować, które dzieci mogą mieć kłopoty z przezwyciężeniem objawów niepłynności w dzieciństwie, należą do nich:

Występujące w rodzinie przypadki jąkania chronicznego.
Płeć męska.
Objawy niepłynności nasilają się lub utrzymują na jednakowym poziomie.
Objawy utrzymują się dłużej niż 12 miesięcy.
Nasilenie objawów jest duże.
Występują negatywne reakcje otoczenia.
Występuje wysoki poziom obaw rodziców.
Dziecko jest świadome swojej niepłynności – występują reakcje emocjonalne.
Współwystępują inne problemy rozwojowe ( w tym rozwoju mowy).
Pierwsze objawy wystąpiły po 3-4 roku życia.

Logopeda Katarzyna Węsierska podkreślała, że niepłynność mowy jest naturalnym etapem rozwojowym i nie powinna niepokoić, choć zawsze warto stosować zalecenia sprzyjające rozwojowi mowy.
Aby dziecko mogło dobrze rozwijać mowę, rodzice powinni je akceptować takim, jakie jest, zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa i wzmacniać jego wiarę w siebie, ograniczyć presję czasu w swoim życiu. Powinni też starać się, żeby komunikowanie było przyjemnym doświadczeniem i by byli wzorem mówcy dla swojego dziecka – należy z pociechą rozmawiać, a nie tylko do niej mówić, a także akceptować niepłynności w jego wymowie. Zwłaszcza w liczniejszych rodzinach warto wprowadzić zasadę mówienia po kolei oraz pozwolić dziecku na swobodę w mówieniu, bez zasypywania gradem pytań. Do dziecka należy mówić wolniej oraz zrozumiałym dla niego językiem, pamiętając, że dopiero się uczy. Kluczowym momentem jest czas między 3. a 4. rokiem życia – wtedy problemy mogą się pojawić, bo wiedza dziecka jest wówczas większa, niż możliwości szybkiego wypowiedzenia się. Bezpieczne rady dla rodziców: – Zredukować liczbę zadawanych pytań, więcej komentować.

Dostosować poziom wypowiedzi do możliwości dziecka.
Zamiast poprawiać dziecko powtarzać wypowiedzi dziecka.
Dostosować tempo mowy do możliwości dziecka.
Stosować pauzy i mówienie po kolei.
Wykorzystywać kontakt wzrokowy, bogatą ekspresję i mowę ciała.

Gdy już niepłynność mowy u dziecka występuje, rodzice powinni stworzyć odpowiednie, optymalne warunki, w których płynność mowy ulegnie poprawie:

Odpowiednio wczesna wizyta u logopedy i zastosowanie się przez rodziców do jego wskazówek może zapobiec problemom z wymową na wczesnym etapie.
Otwartość w kwestii jąkania.
Redukcja wygórowanych wymagań rodziców wobec dziecka.
Budowanie w dziecku wiary w siebie i poczucia pewności siebie.
Umożliwienie dziecku rozwiązywania problemów i przejmowania inicjatywy w zabawie.
Wzmacnianie, nagradzanie w sposób werbalny – konkretne i szczere pochwały.
Wprowadzenie stałego rytmu dnia.
Wyciszenie dziecka – ułatwienie radzenia sobie z emocjami.
Konsekwencja i skuteczność w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
Zwolnienie tempa mowy (mowa żółwikowa).
Rytmizacja mowy (sylabizowanie, wykorzystywanie gestów upłynniających)
Krótkie, zwięzłe zdania wypowiadane na jednej fazie wydechowej.
Kontakt wzrokowy i skupienie uwagi na dziecku.

To właśnie od nas dorosłych – rodziców, osób niejąkających się, w dużym stopniu zależy, czy ułatwimy dzieciom i osobom jąkającym się płynne mówienie, bardzo istotna jest bowiem społeczna akceptacja tych osób i zrozumienie ich problemu.

Bibliografia:

Węsierska K: Zaburzenia płynności mówienia u dzieci w wieku przedszkolnym – profilaktyka i wczesna interwencja logopedyczna, na podstawie E. Kelman, A. Nicholas,: Practical Intervention for Early Childhood Stammering. Palin PCI. 2008.
Tarkowski Z.: Jąkanie wczesnodziecięce, WSiP, Warszawa 1997.