Niniejsza praca charakteryzować będzie werbalny aspekt mowy osób z autyzmem.
Zaburzenia komunikacji werbalnej oraz pozawerbalnej występujące u dzieci autystycznych nie mają jednorodnego charakteru i nasilenia. Podstawowymi, najwcześniej zauważalnymi objawami autyzmu są: opóźniony rozwój mowy, brak kontaktu wzrokowego, nieodwzajenmianie emocji otoczenia, brak podtrzymywania wymiany (na każdym etapie rozwoju mowy), zaburzenia rozumienia, co utrudnia w znacznym stopniu proces nabywania mowy (Bigas 2012,371-372). Rozwój mowy u dzieci z autyzmem przebiega w sposób nieharmonijny i jest właściwością indywidualną. Wacha się od opanowania języka z opóźnieniem, ale na dobrym poziomie – u osób wysokofunkcjonujących, poprzez regres mowy, zahamowanie bądź zaburzenie mowy, aż do niezdolności jej przyswojenia przy jednoczesnym braku kompensacji przy użyciu alternatywnych sposobów komunikacji – część dzieci pozostaje zatem mutystyczna do końca życia (Bobkowicz-Lewartowska 2005, 57).
U dzieci z wczesnym rozwojem autyzmu zaburzenia mowy pojawiają się już przed 12 miesiącem życia i obejmują: brak, bądź słabo wyrażone gaworzenie oraz wokalizację odruchową. Rozumienie mowy osiąga poziom znacznie wyższy niż mowa czynna. Stopniowo dzieci te osiągają umiejętność przekazywania prostych komunikatów niewerbalnych. Około 5 roku życia wypowiadają pierwsze słowa, które nie służą jednak nawiązaniu relacji. W późnej postać autyzmu (po 12 miesiącu życia) dzieci przechodzą przez naturalne fazy rozwoju mowy. W dalszej perspektywie następuje szybki regres mowy, w wyniku którego dziecko, posiadające umiejętność budowy prostych zdań, zaczyna posługiwać się krótkimi prostymi wyrazami – stopniowo przestają one służyć nawiązywaniu komunikacji interpersonalnej (Bobkowicz-Lewartowska 2005, 59) (Markiewicz 2004, 103).
Opanowanie języka na dobrym poziomie przez osobę autystyczną nie warunkuje jego użycia do podejmowania prób nawiązywania interakcji. Pomimo umiejętności budowania zdań i poprawnej artykulacji, pojawiają się trudności w wykorzystywaniu posiadanej wiedzy w sposób stosowny do sytuacji społeczno-komunikacyjnej (Bobkowicz-Lewartowska 2005, 59). Osoby te, w sposób szczególny odbierają informacje – co wynika z zaburzonego pragmatycznego aspektu rozwoju mowy (Markiewicz 2004, 104). Przede wszystkim mają trudność w określaniu kontekstu komunikatu (oraz użycia poszczególnych słów w różnym kontekście), odbieraniu, przetwarzaniu i syntezowaniu informacji oraz wykorzystywaniu wiedzy jako całości – ze względu na tendencję do koncentrowania uwagi na mało istotnych szczegółach. Powoduje to niemożność rozumienia odbieranych komunikatów spowodowaną dosłownym ich rozumieniem. (Szafrańska, Klonowska-Senderska 2013, 86) .
Pod względem artykulacyjnym mogą pojawiać się różnego typu nieprawidłowości fonetyczne, choć zasadniczo, mimo opóźnionego rozwoju mowy, artykulacja pozostaje prawidłowa (Bigas 2012, 372).
W komunikatach budowanych przez osobę z autyzmem zaburzony jest aspekt niewerbalny wypowiedzi tj. gestykulacja, mimika, prozodia mowy (brak intonacji – wypowiedzi monotonne, zaburzenia rytmu wypowiedzi, nieakcentowanie wypowiedzi, trudność z dostosowaniem siły głosu do sytuacji komunikacyjnej). Pojawia się trudność w płynnym połączeniu tych elementów. Stąd również problemy z rozumieniem, niewyrażonych wprost elementów komunikatów partnerów interakcji (Szafrańska, Klonowska-Senderska 2013, 86-87).
Słownictwo osób autystycznych cechuje przewaga rzeczowników i czasowników, zmniejszenie liczby przymiotników i liczebników oraz brak zaimków osobowych, dzierżawczych, wskazujących i przyimków (Bigas 2012, 372).
Język tych osób może być postrzegany jako zbyt formalny, a u dzieci jako zbyt dojrzały i nieanalogiczny do wieku, w którym się znajdują (Szafrańska, Klonowska-Senderska 2013, 86). Osoby wysokofunkcjonujące z autyzmem mają wyraźne problemy w warstwie semantycznej i syntaktycznej języka. Pod względem syntaktycznym wypowiedzi cechuje niski stopień skomplikowania oraz konstruowanie wypowiedzi przy użyciu tzw. „wyrazu-klucza” (Bigas 2012, 372). Na poziomie fleksyjnym występują agramatyzmy, formy podstawowe poszczególnych wyrazów gł. w formie mianownika bądź bezokolicznika. Pojawiają się trudności z użyciem kategorii gramatycznych (czasu, rodzaju, liczby mnogiej wyrazu) (Bigas 2012, 373).
Dzieci z autyzmem mają skłonność do odwracania zaimków – często mówią o sobie: ty, on, bądź wymieniają swoje imię. Obecnie badacze tłumaczą to tendencjami echolalicznymi, właściwymi dla autyzmu. (Bobkowicz-Lewartowska 2005, 60).
Echolalia jest jedną z najbardziej typowych cech mowy osób autystycznych. Wyłącznie w odniesieniu do tego zaburzenia dzieli się ona na: echolalię bezpośrednią – osoba powtarza frazę bądź wyraz bezpośrednio po ich usłyszeniu; echolalię odroczoną – zasłyszany tekst pojawia się po pewnym czasie; echolalię łagodną bądź funkcjonalną – pewne wyrazy w mowie dziecka są bezpośrednio związane z określonymi sytuacjami i wyłącznie w ich kontekście występują. Zdolność do funkcjonalnego wykorzystania echolalii i budowania prostego dialogu są uznawane przez badaczy za sukces na płaszczyźnie komunikacyjnej. Samą echolalię w mowie osoby autystycznej uznaje się za sposób kumulowania w pamięci elementów słuchowych, które w dalszej perspektywie mogą okazać się przydatne po dostosowaniu ich do określonej sytuacji komunikacyjnej (Bobkowicz-Lewartowska 2005, 61) (Szafrańska, Klonowska-Senderska 2013, 86).
Mowę osób autystycznych cechuje również tendencja do zadawania kompulsywnych pytań – wielokrotne zadawanie tego samego pytania, co sprawia wrażanie jakby osoba autystyczna nie notowała faktu udzielenia odpowiedzi, bądź jej nie rozumiała. Obecnie uznaje się, iż jest to sposób kompensowania lęku związanego z budzącą lęk sytuacją (Bobkowicz-Lewartowska 2005, 60-61).
Bibliografia:
- Bigas U., 2012, Autyzm – charakterystyka zaburzeń językowych w autystycznym spectrum zaburzeń [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, Grabias S., Kurkowski M., Lublin.
- Bobkowicz-Lewartowska L., 2005, Autyzm dziecięcy. Zagadnienia diagnozy i terapii, Kraków.
- Frith U., 2008, Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy, Hernik M., Krajewski G., przeł. Gdańsk.
- Markiewicz K., 2004, Możliwości komunikacyjne dzieci autystycznych, Lublin.
- Szafrańska K., Klonowska-Senderska I., 2013, Psychologiczne, pedagogiczne i logopedyczne wspomaganie rozwoju wysokofunkcjonujących dzieci ze spectrum autyzmu [w:] Medycyna w logopedii. Terapia.
- Wspomaganie. Wsparcie. Trzy drogi – jeden cel., Błeszyński J.J., red., Gdańsk.