Metoda ustno – twarzowej terapii regulacyjnej polega na stymulacji mięśni biorących udział w procesie mowy: mięśni oddechowych i klatki piersiowej, mięśni kontrolujących ustawianie głowy, mięśni twarzy i jamy ustnej. U noworodków niemowląt nieprawidłowe napięcie tych mięśni prowadzi do trudności w domykaniu ust, uchwyceniu piersi, ssaniu, połykaniu, później w życiu. Te same partie mięśni biorą udział w produkcji dźwięków mowy, zatem trudności ruchowe w zakresie funkcji fizjologicznych przyczyniają W latach pięćdziesiątych ostatniego stulecia rozwinęły się różne koncepcje terapeutyczne dotyczące rehabilitacji.
Ustno – twarzowa terapia regulacyjna ( Orofaziale Regulationstherapie ) została rozwinięta przez prof. Castillo Moralesa jako własna koncepcja leczenia dzieci i dorosłych z zaburzeniami neurologicznymi ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń sensomotorycznych w okolicy twarzy i ust. Koncepcja ta została opracowana w latach siedemdziesiątych w Kordobie w Argentynie. Rozwinęła się na bazie doświadczeń osobistych i kontaktów z B. Bobath oraz V. Vojtą . Metoda ta została zaczerpnięta z obserwacji zwyczajów pierwotnych mieszkańców Ameryki Łacińskiej, szczególnie w obcowaniu z niemowlętami i małymi dziećmi
Według Castillo Moralesa bliski kontakt fizyczny matki i dziecka stanowi podłoże dobrego rozwoju sensomotorycznego i psychicznego dziecka. Metoda Castillo Moralesa jest całościową neurofizjologiczną koncepcją leczniczą, według której należy kierować się pedagogicznymi i psychologicznymi zasadami ,aby podczas terapii uwzględniać całe środowisko dziecka względnie dorosłych i rozwijać zdolności dziecka i rodziców oraz dorosłych dotkniętych zaburzeniami . Zdolności te wprowadzać w życie codzienne w celu zdobycia autonomii i samodzielności w różnych dziedzinach. Kompleks ustno- twarzowy według autora metody, jest układem narządów, utworzonym przez połączenie różnych anatomiczno – fizjologicznych elementów, które służą rozwojowi funkcji takich jak:
PRZYJMOWANIE POŻYWIENIA – MIMIKA – ODDYCHANIE – FONACJA
Założeniem metody jest leczenie , które powinno być skierowane na funkcje. Natomiast celem regulacji powinna być harmonijna współpraca i równowaga pomiędzy różnymi komponentami kompleksu ustno-twarzowego oraz pozostałym układem narządów ciała.
Zdaniem Castillo Moralesa forma narządu służy nie tylko funkcji lecz jest także przez funkcję kształtowana. Każdy narząd kształtuje się sam przez harmonijną funkcję. Np. kształt podniebienia z jednej strony ważny jest dla funkcji języka. Z drugiej strony funkcja języka kształtuje podniebienie. Aby zrozumieć funkcję kompleksu ustno – twarzowego tj. PRZYJMOWANIA POŻYWIENIA – MIMIKI – ODDYCHANIA – FONACJI, konieczna jest dokładna znajomość stosunków mięśniowo – szkieletowych z anatomii funkcjonalnej. W ustno – twarzowej regulacji istotne jest założenie, że kompleks ustno – twarzowy jest ściśle powiązany z całym ciałem. Zmiana postawy miednicy oddziałuje tak samo na motorykę twarzy, zarówno jak i zmiana w obszarze ustno-twarzowym oddziałuje na mięśnie obręczy barkowej.
Żuchwa i kość gnykowa są bezpośrednio związane z obręczą kończyny górnej i pośrednio z obręczą kończyny dolnej. Współdziałanie takich elementów jak: czaszka, kręgosłup, żuchwa, kość gnykowa, obręcz kończyny górnej i dolnej wywołuje reakcję łańcuchową. Jest to tzw. integracja kompleksu ustno-twarzowego z motoryką całego ciała. Lecznicza koncepcja według Castillo Moralesa przeciwdziała czynnikom patogennym, które zaburzają działanie kompleksu ustno – twarzowego. Dlatego koncepcja ta ściśle związana jest z terapią ruchową całego ciała prowadzoną metodą Vojty bądź Bobath. Celem integracji kompleksu ustno-twarzowego z motoryką całego ciała jest regulacja funkcji brakujących bądź też słabo wykształconych.
Z klinicznych obserwacji wynika ,że patologiczna postawa kończyny dolnej wpływa na pozycję żuchwy i może prowadzić do zaburzeń fonacyjnych i artykulacyjnych. Koordynacja kompleksu ustno- twarzowego jest podstawą prawidłowej artykulacji.
Koncepcja według prof. Castillo Moralesa złożona jest z trzech części:
Pierwszą stanowi Neuromotoryczna terapia rozwojowa, która ma zastosowanie w leczeniu dzieci z opóźnieniem statomotorycznym, przepukliną oponowo-rdzeniową oraz niedowładem obwodowym.
Drugą jest Ustno – twarzowa terapia regulacyjna zalecana pacjentom z zaburzeniami sensomotorycznymi w obszarze twarzy, jamy ustnej i gardła, szczególnie do leczenia zaburzeń ssania,żucia, połykania oraz mowy.
Trzecią część stanowi leczenie ortodontyczne np. płytkami podniebiennymi, które jest
uzupełnieniem Ustno – twarzowej terapii regulacyjnej.
W metodzie Castillo Moralesa oddziałuje się na mięśnie oddechowe, mięśnie które kontrolują ustawienie głowy, mięśnie jamy ustnej oraz klatki piersiowej.
Metoda polega na:
- regulacji motoryki mięśni ustno – twarzowych w celu uzyskania właściwego lub zbliżonego do normy wzorca ruchu,
- normalizacji wzmożonego bądź obniżonego napięcia mięśni całego ciała,
- regulacji nieprawidłowego ułożenia szczęki i żuchwy względem siebie,
- regulacji zaburzeń oddychania.
Dokonuje się tego poprzez odpowiednie manipulacje terapeutyczne . Techniki, których używa się w masażu leczniczym według Castillo Moralesa to:
- dotyk,
- rozciąganie,
- ucisk,
- rozcieranie,
- wibracja.
Castillo Morales wyróżnia:
- Ćwiczenia modelujące tj. ćwiczenia przygotowujące grupy mięśni mimicznych do masażu.
- Ćwiczenia specjalne dotyczące masażu punktów neuromotorycznych twarzy w celu uaktywnienia mięśni mimicznych, ruchów związanych z procesem ssania , połykania, żucia oraz artykulacji, domykania jamy ustnej, podnoszenia i cofania języka.
- Punkty neuromotoryczne twarzy rozumiane są jako obszar reakcji , gdzie za pomocą stymulacji dotykowej wyzwalane są określone ruchowe odpowiedzi mięśni.
- Ćwiczenia wewnątrz jamy ustnej w celu normalizowania zaburzonego napięcia mięśniowego języka, podniebienia, policzków. Ćwiczenia mają na celu zmniejszenie nadmiernego ślinienia, obniżenie odruchu wymiotnego, cofnięcie i podniesienie języka, aktywacji bocznych ruchów języka, doskonalenie połykania.
Wspomaganie ortodontyczne
Ustno – twarzową terapię regulacyjną wspomaga leczenie ortodontyczne np. stymulacyjnymi płytkami podniebiennymi z guzikami, perłami, rowkami w celu aktywizowania funkcji języka.
Płytki podniebienne są dopasowywane indywidualnie. Tymi aparatami najczęściej wspomagana jest terapia dzieci z Zespołem Downa, ze względu na obniżone napięcie mięśni. Wspomaganie leczenia podniebienną płytką stymulacyjną powoduje podniesienie języka do góry i cofnięcie go, aktywizację wargi górnej, kontakt obu warg, ułatwienie oddychania nosem, polepszenie wzorców ssania i połykania.
Wskazania do stosowania ustno- twarzowej terapii regulacyjnej Według Castillo Moralesa metoda ta powinna być zalecana do leczenia:
- niemowląt z zaburzonymi funkcjami ssania i połykania,
- zaburzeń motoryki obszaru ustno – twarzowego w Zespole Downa, w Sekwencji Pierre- Robin, w Syndromie Moebiusa, w porażeniach mózgowych,
- w rozszczepach wargi i podniebienia, bądź po operacjach twarzy,
- w porażeniach nerwu twarzowego,
- przy niewydolności domykania ust i słabej kontroli ślinienia,
- przy zaburzeniach artykulacyjnych i dysfonii.
Metoda ta zalecana jest także jako prewencyjne leczenie wcześniaków w celu zapobieganiu powstawania patologii.
Efekty stosowanej metody
Efektami stosowania metody jest:
- domknięcie jamy ustnej,
- ustawienie szczeki względem żuchwy,
- cofnięcie i podniesienie języka,
- normalizacja napięcia mięśni języka, warg, podniebienia,
- zahamowanie bądź zmniejszenie nadmiernego ślinienia,
- uaktywnienie bądź polepszenie funkcji pokarmowych jak ssanie, połykanie, gryzienie, żucie,
- poprawa funkcji oddechowej,
- poprawa artykulacji,
- poprawa fizjonomii.
Bibliografia:
- Neurofizjologiczne metody usprawniania dzieci z zaburzeniami rozwoju . Red. Sadowska Ludwika
- Beata Cytowska , Barbara Winczura Dziecko z zaburzeniami rozwojowymi. Impuls Kraków 2006
- Jacek Błeszyński . Alternatywne i wspomagające metody komunikacji. Impuls