Na początek warto zastanowić się jak dokładnie zdefiniować niepowodzenia szkolne.
Niepowodzenia szkolne są to sytuacje, w których występują wyraźne rozbieżności między wymaganiami wychowawczo – dydaktycznymi szkoły, a zachowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. Niepowodzenia występują w różnych zakresach działalności i wymagań szkoły, zarówno w zakresie uczenia się, jak i w zakresie moralnej postawy młodzieży. Jedne są związane z pracą dydaktyczną, a drugie z pracą wychowawczą. Pierwsze dotyczą dysharmonii lub konfliktu między nauczycielami, uczniami i warunkami społecznymi tej pracy. Rezultaty tych niepowodzeń mogą być niestety różne. Mogą wywołać skutki mniej poważne lub też przyczyniać się do przedłużenia pobytu dziecka w szkole lub nawet do usunięcia go z niej.
Pisząc o podziale niepowodzeń mogę wyróżnić takie, które mają charakter jawny lub ukryty. Jeżeli nauczyciele nie dostrzegają u dziecka braków w wiadomościach, nawykach lub umiejętnościach mimo że takowe istnieją mówimy wówczas o charakterze ukrytym. Zazwyczaj dzieje się tak, że braki te ujawniają się bardzo złymi ocenami. Jest już wtedy bardzo poważnym problemem dla dziecka to, aby oceny te poprawić a zaległości nadrobić. Nawet wtedy, kiedy udaje się to osiągnąć na czas „tu i teraz” to braki te bardzo rzadko udaje się w stu procentach wyrównać. Warto w tym miejscu dodać, że niepowodzenia ukryte prowadzą do niepowodzeń jawnych. Różnica między nimi polega na tym, że nauczyciel prowadzący zauważa braki w wiadomościach i umiejętnościach danego ucznia ale kończy się to bardzo podobnie czyli ocenami niedostatecznymi. Oceny takie, co na pewno nie jest niczym nowym, nie zachęcają ucznia do pracy, a wręcz przeciwnie demotywujący maja wpływ. Następuje tu również niska samoocena, wywołuje kompleksy, a nawet pojawiają się zaburzenia zachowania. Takie dziecko niekorzystnie wpływa na całą klasę.
Nie sposób nie wspomnieć w tym miejscu o tym jakie są przyczyny tych niepowodzeń. Nie jest to oczywiście temat łatwy i jednoznaczny, zaryzykuje tu stwierdzenie, że ile dzieci tyle przyczyn złożonych i wielorakich. Z tych najczęściej występujących możemy mówić o:
- lenistwie,
- złym zachowaniu w szkole,
- niechętnym stosunku do nauki,
- niedostatkach w pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły,
- złej atmosferze wychowawczej w rodzinie ucznia,
Czesław Kupisiewicz w swojej książce pt. „Podstawy dydaktyki ogólnej” wymienia trzy rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych.
- przyczyny społeczno-ekonomiczne,
- przyczyny biopsychiczne,
- przyczyny dydaktyczne,
Po krótce opiszę tutaj każdy z nich:
Do przyczyn społeczno – ekonomicznych jak sama nazwa wskazuje należą głównie warunki społeczne życia dzieci. W rezultacie nędzy materialnej, braku pomocy szkolnych, złych warunków mieszkaniowych dzieciom pogłębiają się trudności w nauce szkolnej. Jak widać dom ma ogromne znaczenie w nabywanej przez dziecko nauce. Jeżeli dziecko nie ma możliwości zakupienia podstawowych pomocy do szkoły o ponadprogramowych nawet nie wspominam to jak ma się wznieść na wyżyny swojego intelektu? Środowisko, w jakim wychowuje się dziecko jest determinantem jego wzorców na całe życie. Dziecko uczy się przez naśladownictwo i będzie powielało zachowania z rodziców, dziadków, starszego rodzeństwa, biorąc je niejako jako normalne chociażby odbiegały od normy. Nie da się tego uniknąć to po prostu ma miejsce.
Zajmując się inną grupą niepowodzeń szkolnym opiszę przyczyny biopsychiczne.
Zdaniem wielu badaczy są one związane z tak zwanymi zadatkami dziecka. Jednym z podstawowych źródeł niepowodzeń szkolnych mogą być różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych dzieci w tym samym wieku. Poziom tych uczniów jak sami wiemy jest bardzo zróżnicowany od wybitnie zdolnych po opóźnionych. Sprawia to nie lada problem wychowawcy czy nauczycielom, którzy muszą dopasować nauczanie do poziomu uczniów w klasie.
Nie sposób nie wspomnieć w tym miejscu o działaniach budzących spory i wiele emocji wśród osób dorosłych, a mam tu na myśli nic innego jak pochwały i nagany, tak często w ostatnim czasie rozważane. Dodatnio działają pochwały, gdyż mobilizują dzieci do nauki. Dzieci muszą być doceniane, muszą się czuć dobrze w szkole. Niektórzy badacze tego zagadnienia twierdzą, że na wyniki w szkole ma też wpływ temperament ucznia. Stwierdzili także, że nadmierne obciążanie uczniów różnorodnymi obowiązkami i pracami jest niejednokrotnie przyczyną niepowodzeń szkolnych.
W obecnych czasach dużo częściej niż dawniej zdarza się spotykać dzieci znerwicowane. Nerwice u uczniów są zdecydowanie kolejną przyczyną ich niepowodzeń szkolnych. Przyczyny dydaktyczne również coraz częściej staja się przyczynami niepowodzeń wśród uczniów. Spotykamy dzieci, które zostały niesprawiedliwie ocenione przez nauczyciela. Jak widać przyczyny te zależą od samego nauczyciela. Zauważamy, że nauczyciel często nie ma dostatecznie dużej znajomości uczniów, nie otacza konkretną opieką dzieci opóźnionych w rozwoju, oraz popełnia błędy metodyczne. Zdajemy sobie sprawę z tego, że praca dydaktyczna składa się z bardzo wielu czynników, jest procesem złożonym. Bierzemy tutaj pod uwagę: treści, metody nauczania, środki nauczania, poziom kwalifikacji zawodowych nauczycieli, ich pozycja społeczna, a także organizowanie różnych zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Należy tu uzmysłowić sobie jak trudną pracę wykonują nauczyciele. Zauważmy, że w swojej pracy spotykają się z różnymi dziećmi. Muszę zatem dostosować się i swój plan pracy do wszystkich dzieci w grupie. Nauka prowadzona przez nauczyciela nie może być sztywnym przepisem. Ktoś, kto wybiera pracę nauczyciela musi kochać dzieci i swoją pracę, musi mieć dla nich serce i je rozumieć. A oprócz tego wszystkiego musi być zawsze do przeprowadzania zajęć przygotowany. Zadaniem jego ponadto jest, by nie dopuścić do opóźnienia nauki, gdyż to ujemnie odbija się na wynikach.
Ważną kwestią jest zapobieganie niepowodzeniom. Nie możemy pozostać obojętni na niepowodzenia szkolne. Uwierzmy wreszcie w to, że dzieci, które teraz zaczynają edukację tworzą naszą przyszłość. Będą rządzić w naszym kraju na mniejszą lub większą skalę- to nie jest ważne, ale ważne jest to, że do nich będzie należeć wiele decyzji. Należy zatem usuwać niepowodzenia stosując na przykład odpowiedzialną profilaktykę pedagogiczną, w której można by wprowadzić nauczanie problemowe. Może to spowodować wzrost zainteresowania nauką oraz wdraża do wspólnego przezwyciężania trudności a o to właśnie nam chodzi.
Warto pochylić się tutaj nad początkiem i należałoby przeprowadzić dokładną diagnozę pedagogiczną. Podstawą tej diagnozy byłyby indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami, obserwacja i badania testowe oraz inne formy, m.in. takie, które angażowałyby do działania samych uczniów. Dobrze było by gdyby nauczyciel miał szanse bliżej poznać uczniów w szkole i poza nią, ich warunki pracy, pilność, charakter, uzdolnienia, zainteresowania a wszystko to, aby móc podejmować właściwe działania zmierzające do usuwania luk w wiadomościach i aby podnosić ich wiarę we własne siły i możliwości. Nauczyciel powinien otaczać słabszych uczniów specjalną opieką, zwłaszcza w czasie lekcji. Warto organizować grupy wyrównawcze dla dzieci mniej zdolnych i chociaż próbować dać im szanse zrównać się z innymi.
Wszystkie te zabiegi mają zmierzać do eliminowania niepowodzeń szkolnych. Jak wiadomo jest to zadanie bardzo trudne, ale warto je podejmować, by szkoła mogła być dla dzieci drugim domem, w którym każde dziecko czuje się dobrze i jest szczęśliwe.
Bibliografia:
- Kupisiewicz Cz. „Podstawy dydaktyki ogólnej”