Lęk jest zjawiskiem powszechnym, znanym każdemu z nas ale trudno go zdefiniować – być może wynika to z jego wielowymiarowości. Trudno go objąć rozumowo. Łatwiej go odczuwać. Kiedy opisuje się lęk łatwiej zrobić to przy pomocy różnorodnych środków wyrazu. Mówiąc o swoich odczuciach najczęściej szczegółowo opisujemy kontekst, w którym się pojawił, co więcej odczuwamy lęk w tych sytuacjach, w których nauczono nas się go spodziewać. Naturalnym środowiskiem lęku jest noc, półmrok, opuszczone lub zatłoczone miejsca , tłum, szpital, otwarta przestrzeń itp. Oto dlaczego tak łatwo zrozumieć istotę lęku za pośrednictwem marzeń sennych.
Wg Antoniego Kępińskiego lęk jest objawem prawie wszystkich zespołów chorobowych, wokół którego narastają inne objawy.
Komponenty lęku
Rozróżniamy 4 podstawowe komponenty lęku:
- Poznawczy
- Somatyczny
- Emocjonalny
- Behawioralny
Komponent poznawczy obejmuje:
- Myślenie o zagrożeniu
- Wyolbrzymianie zagrożenia
- Skupianie się na zdarzeniach, które nigdy się nie wydarzą
- Koncentracja na przyszłości
Komponent somatyczny:
- Zaburzenia oddychania – płytki oddech, hiperwentylacja, niemożność głębokiego oddychania
- Reakcje skórno – galwaniczne – bladość skóry, gęsia skórka, potliwość
- Napięcie mięśniowe, drżączka, drętwienie i mrowienie
- Zaburzenia gastryczne- skręty jelit, bóle żołądka, zwiększone wydzielanie kwasów.
- Przy napadach paniki nacisk na stolec i mocz
- Bóle serca, przyspieszony puls, tzw. wypadanie płatka, arytmia
Komponent emocjonalny obejmuje:
- Uczucie niepokoju, napięcia, obawy, paniki
- Zaburzenia koncentracji uwagi, sprawności pamięci, myślenia, zawężenie pola spostrzegania
- Często odczucie depersonalizacji
- Uczucie zagrożenia
- Regresja emocjonalna – reakcje emocjonalne charakterystyczne dla wcześniejszego etapu rozwoju
Komponent behawioralny:
- Niepokój manipulacyjny i lokomocyjny
- Podniecenie ruchowe (agitacja) lub
- Zahamowanie ruchowe
- Specyficzna mimika
- Drżący głos, drżenie rąk , ciała
- Zaburzenia snu
- Zaburzenia łaknienia -brak apetytu/objadanie się agresja
Wg. A .Kępińskiego rozróżniamy następujące postacie lęku :
- Niepokój
- Ataki lękowe
- Lęk anankastyczny – Pacjent przejawia silny lęk, manifestujący się w irracjonalnym strachu przed jakimś zdarzeniem czy zjawiskiem, nawet pomimo obiektywnie małego prawdopodobieństwa jego wystąpienia. W związku z przeżywaniem takich obaw, stwarza sobie iście magiczne rytuały mające uchronić go przed katastrofą.
- Lęk hipochondryczny – Pojawia się on pomimo zapewnień lekarzy o zdrowiu i prawidłowych wynikach badań. Jednym z elementów w obrazie klinicznym oprócz przekonania o chorobie jest dążenie do jej zdiagnozowania, a pacjenci bardziej koncentrują się na podłożu niż na samych objawach.
- Lęk przed śmiercią – jest jednym z najbardziej pierwotnych przeżyć w świecie ożywionym. U człowieka nabiera on szczególnego znaczenia, gdyż opiera się nie na rzeczywistym przeżyciu
własnej śmierci, lecz na antycypacji prawdopodobieństwa jej nastąpienia. Jedną z zasadniczych cech lęku przed śmiercią jest jego powszechność i nieuchronność. W sferze psychologicznej człowiek nieustannie czuje się zagrożony możliwością nieistnienia, i nie jest w stanie pozbyć się tego lęku mimo argumentów przekonujących o braku sensu lękania się śmierci. Zdaniem wielu autorów, lęk przed śmiercią przeważa nad wszystkimi innymi lękami, chociaż nie działa tak bezpośrednio jak one. - Lęk przed chorobą psychiczną
- Lęk przed samotnością
- Lęk sumienia
Sny lękowe podobnie jak inne marzenia senne są obrazem rzeczywistości psychicznej śniącego. Często są wyrazem kompensacji niedostatków postawy świadomej. Koszmary senne są sygnałem alarmowym, mówiącym o natychmiastowej potrzebie zajęcia się jakimś problemem. Najbardziej charakterystyczne są powtarzające się sny lękowe – są one ważnym elementem zespołu stresu pourazowego, depresji i nerwic lękowych. Są zachętą a nawet wezwaniem do konfrontacji ze strefa cienia.
Motywy lękowe występujące w snach:
- Motyw ucieczki czy niemożności ucieczki przed prześladowcą/prześladowcami
- Motyw spadania
- Motyw bycia niekompletnie lub nieodpowiednio ubranym w jakimś miejscu publicznym
- Motyw egzaminu (najczęściej matury)
- Motyw windy
- Motyw urywających czy chybocących się schodów
- Motyw śmierci i utraty części ciała (najczęściej zębów i włosów)
Bibliografia:
- Leczenie zaburzeń lękowych / Josef Schopf ; tł. Magdalena Sildatke-Bauer. – Gdańsk : Wydawnictwo Medyczne Via Medica, 2004
- Lęk i fobia : praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi / Edmund J. Bourne ; tł. Robert Andruszko. – Kraków : Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011
- Kępiński A. \”Lęk\” PZWL, Warszawa 1987
- Kępiński A. \”Psychopatologia nerwic\” PZWL, Warszawa 1986