Wśród pacjentów z zaburzeniami głosu znaczny odsetek stanowią osoby z tzw. zaburzeniami czynnościowymi. Nie stwierdza się w nich zmian organicznych w krtani (np. guzków głosowych, polipów, obrzęków), zaburzona jest natomiast czynność, tzn. nieprawidłowo pracują mięśnie krtani. Może to doprowadzić do powstania zaburzeń głosu.
Najczęstsze postacie zaburzeń czynnościowych:
- dysfonia hypofunkcjonalna zaburzenia głosu spowodowane obniżonym napięciem mięśni krtani,
- dysfonia hyperfunkcjonalna, w której występuje sytuacja odwrotna, tzn. napięcie mięśni krtani jest zwiększone.
Najcięższą postacią czynnościowych zaburzeń głosu jest afonia czynnościowa, czyli całkowita utrata głosu spowodowana nieprawidłową funkcją mięśni krtani.
Mimo że, jak wspomniano wcześniej, w typowych czynnościowych zaburzeniach głosu nie stwierdza się w krtani zmian organicznych, to jednak utrzymująca się przez dłuższy czas dysfoniaczynnościowa, zwłaszcza hyperfunkcjonalna, może doprowadzić do powstania zmian organicznychw krtani. W sytuacji, gdy mięśnie krtani są nadmiernie napięte, krtań pracuje ze zwiększonym obciążeniem, co prowadzi do mikrourazów i może spowodować postanie np. guzków głosowych i obrzęków. Zmiany takie mogą wymagać chirurgicznego usunięcia lub długotrwałej rehabilitacji głosu. Przyczyny dysfonii czynnościowych mogą być różne, m.in. hormonalne, polekowe, mogą być one związane z chorobami metabolicznymi, zaburzeniami stężenia jonów (np. wapnia i magnezu) we krwi. Bardzo częstą przyczyną powstania zaburzeń czynnościowych głosu jest nieprawidłowa emisja głosu.
Dlaczego prawidłowa emisja głosu jest tak ważna ?
Nieprawidłowa emisja wynika często ze złego nawyku i może doprowadzić do zmęczenia narządu głosu, pojawienia się chrypki, zanikania głosu, a przy utrwaleniu się zmian do dysfonii czynnościowej.
Jakość głosu nie zależy jedynie od czynności krtani, ale również od funkcjonowania całego organizmu. Na jakość głosu mają wpływ:
Sposób oddychania
Istnieją 3 sposoby oddychania: żebrowo-obojczykowy (tzw. szczytowy), żebrowo-przeponowy i przeponowo-brzuszny. Podczas spokojnego mówienia, u osób, u których nie ma dużych wymagań głosowych, krtań może pracować prawidłowo przy każdym z tych sposobów oddychania. Jednak przy dłuższym mówieniu i zwiększonych wymaganiach głosowych oddychanie żebrowo-obojczykowe staje się niewystarczające. Przy tym sposobie oddychania powietrze dochodzi przede wszystkim do szczytowych części płuc, tak więc oddech żebrowo-obojczykowy jest płytki i osobie mówiącej na takim oddechu może zabraknąć powietrza. Dodatkowo oddychanie żebrowo-obojczykowe może powodować zwiększenie napięcia mięśni szyi i krtani, co wpływa na pogorszenie jakości głosu. Tak więc do prawidłowej emisji głosu najlepiej jest wykorzystywać przeponę, czyli mięsień leżący na pograniczu klatki piersiowej i brzucha, który jest najważniejszym mięśniem oddechowym. Umiejętność oddychania przeponą sprawia, że oddech staje się głębszy, w związku z tym wypowiedź może być dłuższa. Umiejętne posługiwanie się przeponą podczas mówienia reguluje również napięcie mięśni krtani, tzn. pomaga je zmniejszyć przy nadmiernym napięciu lub zwiększyć, gdy napięcie jest zbyt małe. Oddychanie przeponowe jest jedną z podstaw prawidłowej emisji głosu.
Praca krtani i jej synchronizacja z oddychaniem
W warunkach prawidłowych głos powinien być tworzony swobodnie, bez wysiłku i z miękkim nastawieniem, to znaczy fałdy głosowe powinny zacząć się zwierać w chwili, gdy dociera do nich powietrze z płuc. Jeśli zwierają się silnie i zbyt wcześnie, głos ma twarde nastawienie i robi wrażenie tworzonego z wysiłkiem. Gdy fałdy głosowe są osłabione i zwierają się zbyt późno, głos ma nastawienie chuchające, jest słaby i szumiący.
Rezonans głosowy
Wiele instrumentów muzycznych, np. gitara czy skrzypce, ma pudła rezonansowe, które wzmacniają dźwięk i czynią go ładniejszym. Nasze ciało również posiada przestrzenie rezonacyjne, które wzmacniają głos podczas mówienia lub śpiewu. Są nimi np. jama ustna, gardło, jama nosowa i zatoki przynosowe. Osoby profesjonalnie posługujące się głosem, np. śpiewacy czy aktorzy, są uczone korzystania z rezonatorów, aby ich głos był piękniejszy i bardziej nośny. Umiejętność tę może posiąść jednak każdy. Wykorzystanie rezonatorówpodczas mówienia sprawia, że nie musimy wkładać tak wiele wysiłku w wydobywanie głosu, gdyż rezonatory wzmacniają go. Krtań pracuje wtedy swobodnie i bez nadmiernegonapięcia.
Postawa ciała
Nawet postawa ciała może mieć wpływ na emisję głosu. Powinna ona być w miarę wyprostowana i swobodna. Garbienie się podczas mówienia wpływa na pogorszenie funkcjioddechowej, pozycja nadmiernie wyprostowana niekorzystnie zwiększa napięcie mięśni. Równie ważna jest pozycja głowy, gdyż wpływa ona na położenie krtani podczas mówienia.Zbytnie wysuwanie głowy do przodu, cofanie jej lub przekrzywianie podczas mówienia wpływa niekorzystnie na czynność krtani.
Rehabilitacja głosu
Podczas badania pacjenta z dysfonią czynnościową lekarz wyklucza najpierw inne czynniki, które mogą wpłynąć na powstanie dysfonii (np. choroby metaboliczne, zaburzenia hormonalne), zlecającewentualnie badania dodatkowe (np. badania stężenia hormonów lub jonów we krwi, USG tarczycy i inne). Lekarz obserwuje jednocześnie sposób tworzenia głosu przez pacjenta. Jeśli stwierdza, że emisja głosu jest nieprawidłowa, zleca i prowadzi rehabilitację głosu, czyli naukę prawidłowej emisji głosu wraz z ćwiczeniami przywracającymi prawidłową czynność mięśni krtani. W rehabilitacji głosu wykorzystywane są różne metody, które mają na celu naukę prawidłowego oddychania z użyciem przepony, ćwiczenia nastawienia głosowego i rezonansugłosowego oraz ćwiczenia manipulacyjne, czyli specjalny rodzaj masażu, który poprawia czynność krtani i normalizuje napięcie mięśni krtani. Należy podkreślić, że manipulacje na krtani może wykonywać tylko lekarz, gdyż krtań jest narządem bardzo delikatnym i niewłaściwy ucisk może być bolesny, a nawet niebezpieczny. Rehabilitacja głosu powinna być prowadzona systematycznie. Wiele ćwiczeń pacjent może po przeszkoleniu wykonywać samodzielnie w domu. Zazwyczaj rehabilitacja głosu trwa kilka miesięcy, lecz niekiedy może trwać nawet kilka lat.
Kto może skorzystać z rehabilitacji głosu?
Rehabilitacja głosu jest podstawowym sposobem leczenia w przypadku istnienia dysfonii czynnościowych, zaburzeń głosu u osób zawodowo posługujących się głosem (nauczycieli, mówców, wykładowców), u pacjentów ze zmianami organicznymi, które powstały z powodu nieprawidłowej emisji głosu, np. guzkami głosowymi, niektórymi zmianami obrzękowymi.Jest również wskazana u pacjentów po zabiegach mikrochirurgicznych na fałdach głosowych.
Bibliografia:
- Maniecka-Aleksandrowicz, B. 1999. „Klasyfikacja zaburzeń głosu” Audiofonologia tom X,
- Niebudek-Bogusz, E. 2002. \”Klinika chorób zawodowych\” Zapobieganie chorobom narządu głosu u nauczycieli. Materiały szkoleniowe. Łódź: Instytut Medycyny Pracy.
- Pruszewicz, A. (red.), 1992. Foniatria kliniczna. Warszawa: PZWL.
- Śliwińska-Kowalska, M. (red.), 1999. Głos narzędziem pracy. Poradnik dla nauczycieli. Łódź: Instytut Medycyny Pracy.
- Tarasiewicz, B. 2003. Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu. Kraków: UNIVERSITAS.
- Magazyn Otorynolaryngologiczny , 2004 I-III, tom III, zeszyt 1, no 9