FAS (Fetal Alcohol Syndrome) czyli alkoholowy zespół płodowy jest zespołem umysłowych i fizycznych zaburzeń, które mogą wyrażać się jako opóźnienie umysłowe, dysfunkcja mózgu, anomalie rozwojowe, zaburzenia w uczeniu się i zaburzenia psychologiczne. FAS jest skutkiem działania alkoholu na płód w okresie prenatalnym. Efekty tego mogą być groźne lub średnio nasilone i wyrażają się obniżeniem IQ, zaburzeniami uwagi i zdolności uczenia się, aż do wad serca, dysfunkcji mózgu i śmierci włącznie. Wiele dzieci doświadcza poważnych zaburzeń zachowania i funkcjonowania społecznego, które trwają całe życie.
Alkohol jest teratogenem, który ma wpływ na rozwijający się płód. Z łatwością przenika przez łożysko. To, czy dziecko będzie miało cechy charakterystyczne dla zespołu FAS, zależy od ilości wypijanego alkoholu. Alkohol zaburza proliferację i migrację komórek mózgowych, czego skutkiem są zaburzenia strukturalne w jego rozwoju. Prenatalne działanie alkoholu może także zaburzyć elektrofizjologię i neurochemiczną równowagę mózgu, dzięki czemu bodźce nie są transmitowane tak skutecznie i dokładnie, jak powinny. U niektórych dzieci z syndromem FAS system połączeń synaptycznych w mózgu jest dysfunkcjonalny i powoduje niewłaściwą pracę receptorów. Prenatalne działanie alkoholu nie zawsze powoduje te pierwotne zaburzenia, podobnie jak zapalenie mózgu nie zawsze pozostawia postnatalne uszkodzenie mózgu. Ale kiedy tak się stanie, uszkodzenie utrzymuje się przez całe życie. Mózg rozwija się przez cały okres ciąży i narażenie go na działanie alkoholu w jakimkolwiek momencie ciąży, może zaburzyć jego prawidłowy rozwój. Mózg dzieci narażonych na działanie alkoholu w życiu płodowym ma trudności z:
- gromadzeniem informacji;
- wiązaniem nowych informacji z uprzednimi doświadczeniami;
- pamięcią – zwłaszcza krótką – tą, która pozwala funkcjonować w codziennym życiu (dzieci zapominają o podstawowych życiowych sprawach i obowiązkach, mają trudności z zapamiętaniem daty urodzenia lub
- miejsca zamieszkania);
- wykorzystaniem informacji.
Do dziś nie określono dawki alkoholu, która byłaby bezpieczna dla płodu. Każda ilość niesie ryzyko wystąpienia zaburzeń w rozwoju dziecka. Potrzeba większej ilości alkoholu aby spowodować fizyczne deformacje, natomiast aby uszkodzić mózg wystarczy już niewielka jego ilość.
Diagnoza FAS oparta jest na następujących kryteriach:
- charakterystyczne rysy twarzy – zmarszczka kącika oka; małe, szeroko rozstawione oczy; płaska środkowa część twarzoczaszki; krótki, zadarty nos; wygładzona rynienka podnosowa; cienka górna warga; małożuchwie. Jedna lub dwie z tych cech może pojawić się u zdrowego dziecka na skutek genów i cech odziedziczonych po biologicznych rodzicach. Natomiast kiedy występuje kilka cech wraz z objawami ze strony ośrodkowego układu nerwowego i wywiadem świadczącym o narażeniu na działanie alkoholu w życiu płodowym, można rozważyć diagnozę FAS.
- niska waga urodzeniowa – dzieci z syndromem FAS mają niską wagę urodzeniową i z trudem przybierają na wadze. Obwód głowy może być mniejszy niż normalnie. Niektóre niemowlęta mogą mieć wady serca lub inne anomalia dotyczące uszu, oczu, wątroby lub stawów.
- dysfunkcja ośrodkowego układu nerwowego; większość dzieci z FAS ma opóźnienia rozwojowe i iloraz inteligencji niższy od przeciętnego. U większości niemowląt z FAS obserwuje się pobudzenie, trudności z jedzeniem, nadwrażliwość na bodźce, hypertonię (zbyt duże napięcie mięśniowe) lub hypotonię (zbyt małe napięcie mięśniowe) lub jedno i drugie.
- wywiad dotyczący narażenia na działanie alkoholu w życiu płodowym.
Najbardziej charakterystyczne cechy FAS to niewidoczne objawy uszkodzenia układu nerwowego będące rezultatem narażenia na działanie alkoholu w życiu płodowym:
- deficyt uwagi;
- deficyt pamięci;
- nadaktywność;
- trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych (matematyka, czas, pieniądze);
- nieumiejętność rozwiązywania problemów;
- trudność w uczeniu się na błędach; trudności z myśleniem przyczynowo-skutkowym, wyobraźnią – osoby z FAS nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego nie doświadczyły;
- trudności z uogólnianiem – brakuje im plastyczności w procesie myślenia;
- słaba ocena sytuacji;
- niedojrzałe zachowanie;
- słaba kontrola impulsów.
Te objawy nie są „problemami w zachowaniu” lecz są skutkiem stałego niszczenia mózgu (statyczna encefalopatia) i nie zawsze zależą od woli dziecka.
Dorośli z zespołem FAS mają trudności z osiągnięciem pełnej niezależności.
Dzieci, u których nie stwierdza się wszystkich fizjologicznych objawów, mogą być zdiagnozowane jako mające Fetal Alcohol Effects (FAE) czyli efekty działania alkoholu na płód, poalkoholowy efekt płodowy ). Cechy morfologiczne mogą nie być tak widoczne zaraz po urodzeniu lub w okresie dorastania, albo dorosłości, jak między 2 a 10 rokiem życia.
Bibliografia:
- Objawy i wczesne rozpoznanie FAS” Małgorzata Klecka, czasopismo „Niebieska linia, numer 3, 2006r.
- Marek Banach: Alkoholowy Zespół Płodu. Teoria, Diagnostyka, Praktyka.. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2011.