Przedstawiamy wszystkim zainteresowanym propozycję ćwiczeń z zakresu zabaw językowych z wykorzystaniem onomatopei. Praca z onomatopejami ma za zadanie ogólną stymulację językową małych dzieci tj. od około 3 roku życia, jak również jest wręcz niezbędna w pracy z dziećmi alalicznymi (brak rozwoju mowy) oraz dziećmi, u których występują poważne opóźnienia w rozwoju mowy. Praca z onomatopejami ma za zadanie:
- ćwiczenia mowy biernej i czynnej (rozumienia i mówienia)
- ćwiczenia słuchu awerbalnego (różnicowanie dźwięków pochodzących z naturalnego otoczenia)
- ćwiczenie systemu leksykalnego i formy gramatycznej wypowiedzi
Do pracy z onomatopejami należy przygotować ilustracje – wyraźne i czytelne dla dziecka.
Każdą ilustrację należy dziecku opowiedzieć łącząc z ilustracją konkretny wyraz dźwiękonaśladowczy (onomatopeję). Szczególne możliwości do opowiadania stwarzają obrazki sytuacyjne, na których dostrzec można związki przyczynowo – skutkowe między zdarzeniami (lub wyobrazić sobie te związki). Istota ćwiczeń polega na nauczeniu dziecka onomatopei oraz pobudzeniu dziecka do aktywności językowej początkowo w formie biernej ( dziecko – słucha, logopeda, rodzic, terapeuta – mówi) a następnie w formie czynnej (dziecko wypowiada onomatopeje i próbuje wg podanego wcześniej wzoru redagować własne wypowiedzi). Dla celów terapeutycznych zebraliśmy 106 onomatopei, które występują w naszym języku i ułożyliśmy je w kategorie tematyczne. Zapewne nie wyczerpują zagadnienia, ale w dużej części je realizują. Ilustracje z poszczególnych podgrup mogą być ze sobą łączone, kiedy chcemy opowiedzieć dziecku jakąś historyjkę np. o koniku:
Konik jedzie i stuka podkuwkami klap. Klap. Woźnica pogania konia, aby jechał prędzej – cmoka i wola na niego – wio! Konik jedzie szybko więc zmęczył się: parsa i rży (jak?). Kiedy konik dojechał do celu – woźnica zatrzymuje go mówiąc prr. Itd.., itp… Podobne opowiadania można tworzyć o kotku i innych zwierzątkach. Wszystko zależy od inwencji i pomysłowości osoby prowadzącej z dzieckiem zabawy z onomatopejami.
Oto wykaz onomatopei wg 6 kategorii:
- Odgłosy pojazdów,
- Odgłosy przedmiotów,
- Dźwięki instrumentów,
- Głosy ludzi,
- Głosy zwierząt,
- Dźwięki sytuacyjne.
Odgłosy pojazdów:
- Odpalanie starego samochodu ; trum, trum
- Jedzie stary samochód: brum, brum
- Samochód trąbi: ti- tit, pi- pip
- Informacja o odjeździe autobusu; drn, drn
- Otwieranie drzwi automatycznych w autobusie; psss
- Jedzie pociąg; cz,cz,cz
- Zatrzymanie pociągu; czszsz
- Straż pożarna; e-u
- Karetka pogotowia: i-
- Policja: e-o
- Pociąg towarowy: fu-fu
- Odgłosy lokomotywy; uch, buch, uf, puch
- lokomotywa gwiżdże: u-u-uuu
- Jedzie lokomotywa: tuk,tuk
- Płynie motorówka: dź, dź, dź
- Leci samolot: żżż
Odgłosy przedmiotów:
- Mały zegarek; cyk, cyk
- Dzwonek; dzyń, dzyń
- Dzwoneczki; deń, deń
- Dzwon; bim- bam
- Zegar ścienny: tik- tak
- Pracuje wiertarka: dż,dż,dż
- Pękł balon: trach, buch
- Uchodzi powietrze z balonika: sss
- Dzwoni budzik: dry, dry
- Dzwoni telefon: dryń, dryń
- Gwiżdże czajnik z korkiem: iiiii
- W czajniku gotuje się woda: szszsz
- Nożyce: ciach, ciach
Dźwięki instrumentów:
- Bębenek: bum, bum
- Skrzypce: li, li, li
- Trąbka: tra, ta, ta ta, ta
- Gitara: plum, plum
- Flet: fi, fi, fi
- Cymbałki: bim, bim, bim
- Tamburyno: sza, sza, sza
Głosy ludzi:
- Kichanie: a- psik
- Kaszel; yhy, yhy
- Dzieci śpiewają: la, la, la
- Dziecko płacze; e,e,e
- Śmiech chłopca: hi, hi, hi
- Śmiech mamy: ha, ha, ha
- Śmiech taty: ho, ho, ho
- Śmiech babci: he,he,he
- Śmiech dziadka: hu-hu, hu
Głosy zwierząt:
- Ryk słonia: yyy
- Kukułka: ku- ku
- Indyk: gul, gul
- Konik polny: cyt, cyt
- Gąska: sss, gę, gę
- Osa: bzz
- Rybka w wodzie: plum, plum
- Ucieka zajączek: hyc, hyc
- Mruczy miś: mmmm
- Leci trzmiel: www
- Grucha gołąb: gruchu, gruchu
- Ryczy osiołek; i-ja
- Kraczą wrony; kra, kra
- Klekocze bocian: kle, kle
- Gdaczą kury; ko, ko
- Pieje kogut: kuku-ryku
- Kot mruczy: mirr, mirr
- Kot miauczy; miau, miau
- Galop konia: klap, klap
- Koń rży: iha- ha
- Koń parska: prr
- Świnka chrumka: chrum, chrum
- Świnka kwiczy: kwik, kwik
- Krowa muczy: muuuu
- Kaczka kwacze: kwa, kwa
- Owca beczy; beee
- Koza meczy: meee
- Pies szczeka: hau, hau
- Pies warczy: wrrrr
- Wilk wyje; a- uuu
- Wilk kłapie zębami; kłap, klap
- Ćwierkają wróble: ćwir, ćwir
- Odlatuje ptaszek: frr
- Żaba: uła- kła, kła, kum, kum, rech, rech
- Wąż; sss
- Skomli szczeniak: ńńń
- Kurczątko; pi,pi
- Sowa; uhu, uhu
- Lew; yhh
- Tukan; tuk, tuk
Dźwięki sytuacyjne:
- Strzelanie: pif- paf
- Zmarznięte ręce: chu-chu
- Piłka: w bramce; gol
- Upadek: bach, bach
- Kapanie wody: kap. kap
- Szorowanie podłogi: szuru, szuru
- Pranie: chlupu, chlupu
- Zimno: brr
- Rozmowa przez telefon: halo- halo
- Stukanie do drzwi: puk, puk
- Nawoływanie w lesie: hop, hop
- Okrzyk radości; hip, hip
- Usypianie dziecka: aaaa
- Uciszanie dziecka: ćśśś
- Przepędzanie kurek; a-sio
- Nawoływanie kur: cip, cip
- Wołanie kota: kici, kici, ci, ci
- Nawoływanie gęsi: dzicia, dzicia
- Zatrzymywanie konia; prr
- Poganianie konia: wio
Na koniec jeszcze jedna uwaga. Nie zawsze dźwięk onomatopeiczny wytworzony przez dziecko będzie identyczny z wzorcowym. Nie martwy się jednak tym. Na tym etapie pracy nie ma to aż tak wielkiego znaczenia. Pamiętajmy jednak, że nas – jako terapeutów obowiązuje bardzo poprawna wręcz przesadna artykulacja.
Udanych ćwiczeń – pożytecznych dla dziecka i atrakcyjnych zarówno dla dziecka jak i dla terapeuty – Jolanta Falana – Kozłowska.