Wstępna psychostymulacyjna metoda rozwoju mowy i myślenia

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja sobie ją od najbliższego otoczenia drogą naśladownictwa. Wielokrotnie powtarzane przez rodziców nazwy przedmiotów, znajdujących się w otoczeniu dziecka, zostawiają słuchowe ślady w jego mózgu. Dziecko usłyszawszy potem daną nazwę, potrafi sobie wyobrazić przedmiot, do którego ona się odnosi; czyli potrafi zrozumieć znaczenie wyrazu, a z czasem potrafi również nazwać przedmiot. Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek. Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych głosek w trakcie rozwoju mowy. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska. Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, gardła itd. Do rozwoju i koordynacji poszczególnych części aparatu artykulacyjnego potrzebny jest czas i aktywne ćwiczenia.

Rozwój mowy dziecka trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne okresy, których czas trwania u dziecka normalnie rozwijającego się można w przybliżeniu określić w sposób następujący:

okres melodii ( 0 – 1 r.ż )
okres wyrazu (1 – 2 r.ż )
okres zdania ( 2 – 3 r.ż )
okres swoistej mowy dziecięcej ( 3 – 7 r.ż )

Myślenie i mowa tworzą bardzo ścisły związek o charakterze dynamicznym, który zmienia swój charakter w toku rozwoju jednostki. Początkowo mowa rozwija się w oparciu o procesy symboliczne, aby następnie stać się swoistym promotorem myślenia pojęciowego. Rozwój mowy można analizować w aspekcie kształtowania się jej warstwy dźwiękowej, bogacenia słownika, dramatyzacji mowy, rozwoju składni, opanowywania dłuższych form wypowiedzi, takich jak: monolog, dialog, opis, opowiadanie.

Mowa podobnie jak myślenie przechodzi przez trzy zasadnicze fazy:

mowa sytuacyjna, która charakteryzuje się tym, iż dziecko w swych wypowiedziach nie przekracza bezpośrednio wykonywanych czynności, spostrzeganych przedmiotów i osób;
mowa konkretno – wyobrażeniowa pojawia się pod wpływem pobudzenia słownego i może odnosić się do przeszłości lub przyszłości. Na tym etapie dziecko stopniowo opanowuje umiejętności opowiadania;
mowa abstrakcyjna odnosi się do treści ogólnych wykraczających poza zasięg percepcji.

Dzieci z zaburzeniem mowy stanowią dla nauczycieli szczególne wyzwanie. W ich terapii, aby możliwy był rozwój, nie wystarczy stworzenie ogólnie korzystnej atmosfery czy też zorganizowanie zajęć ogólnorozwojowych. Niezbędne jest stworzenie kolejnych kroków rozwojowych razem z dzieckiem i z pomocą jego rodziców. Dlatego też istotnym jest indywidualny program pracy, skonstruowany z uwzględnieniem rzeczywistych potrzeb i możliwości psychofizycznych. Taki program to swoisty plan pracy terapeuty z dzieckiem, w którym wyznaczone są główne i pośrednie cele terapii oraz właściwie dobrane ćwiczenia terapeutyczne, z uwzględnieniem indywidualnych predyspozycji i preferencji dziecka, oraz jego potrzeb. Jedną z takich propozycji jest PMKiRMoM Małgorzaty Młynarskiej i Tomasza Smereka, którą w skrócie prezentuję na płaszczyźnie zadań dla dziecka w poszczególnych obszarach oddziaływań.

A. Zadania dla dzieci w obszarze ćwiczeń energetyzujących

Ćwiczenia energetyzujące oparte są na schematach zachowań zwierząt lub czynności człowieka. Bardzo ważnym czynnikiem jest aspekt emocjonalny tych ćwiczeń, wczucie się w odtwarzaną postać, złapanie istoty, charakteru kreowanego ruchu. Każdy zestaw zawiera trzy grupy ćwiczeń:

rozgrzewkę, tj. przygotowanie dziecka do zabawy ruchowej, pobudzenie krążenia i oddychania, wywołanie stanu ożywienia, podniesienie nastroju, np.
pranie bielizny, na wiejskim podwórku, stajemy na szeroko rozstawionych nogach, schylamy się i zanurzamy ręce w wyobrażonej balii; wykonujemy rękami energiczne ruchy w dół i w górę, jak podczas prania na tarze; mówimy z dzieckiem: uch! uch! uch!. Prostujemy się, wyciągając mokrą koszulę z balii; wykonujemy ruchy wykręcania koszuli, mówimy z dzieckiem: ach! ach! ach! Podnosimy wysoko ręce, zawieszając wykręconą koszulę na sznurku od bielizny; podnosimy się na palcach i mówimy przeciągle z dzieckiem: ooooch! rąbanie drewna, stajemy w rozkroku, dłonie są złączone i uniesione nad głową; wykonujemy ruchy rąbania siekierą, mówiąc z dzieckiem: bach, bach, bach…
ćwiczenia ugruntowujące, ciało ma stworzyć u dziecka poczucia silnego oparcia stóp o podłoże, czyli spowodowanie, że będzie ono „pewnie stąpać na własnych nogach”; dobre osadzenie ciała, np.
wypuszczamy kaczki na wiejskie podwórko; dzieci chodzą w pozycji kucznej na całych stopach, mówiąc: kwa, kwa, kwa…następnie na podwórku zjawia się żaba, skacząc na szeroko rozstawionych stopach, opierając dłonie, mówiąc hop, hop, hop… chód niedźwiedzia; chodzimy na czterech kończynach, powoli i ciężko; stopy dotykają podłogi całą swoją powierzchnią; mruczymy: mmmm…
ćwiczenia koordynacyjne, podnoszą świadomość ruchu i zakres jego kontroli. Poprawiają współpracę obu półkul mózgowych, np. zabawa w „głaskanie i klepanie”; jedną ręką głaszczemy głowę, podczas gdy drugą klepiemy się po brzuchu. Mówimy razem z dzieckiem: głaszczę głowę, klepię brzuch. Siadamy po „turecku” ; wyobrażamy sobie, że jedną ręką głaszczę kota, wykonujemy ruchy głaszcząc po prawym udzie, drugą ręką klepie psa, poklepujemy lewą ręką lewe udo.

B. Zadania dla dzieci w obszarze ćwiczeń aparatu artykulacyjnego

„Śmieszne minki dla chłopczyka i dziewczynki”
ćwiczenia usprawniające wymowę

Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego wspomagane są przez ekspander artykulacyjny, to dwie pałeczki połączone, czerwona i niebieska połączone gumką. Podczas ćwiczeń dziecko trzyma w lewej ręce patyczek czerwony, w prawej ręce patyczek niebieski. Wysuwa język w lewo lub w prawo , w górę w dół i do przodu , rozciągając jednocześnie, w tym samym kierunku, lewą lub prawą gumkę ekspandera. Ruchy ekspanderem wykonywane z udziałem rodzica, nauczyciela.

Wysuń język w kierunku brody, szeroko otwierając usta.
Wysuń język w kierunku nosa, szeroko otwierając usta.
Wysuń język w lewy kącik ust, szeroko otwierając usta.
Wysuń język w prawy kącik ust, szeroko otwierając usta.
Oblizuj górną wargę, szeroko otwierając usta.
Oblizuj dolną wargę, szeroko otwierając usta.
Oblizuj wargi, szeroko otwierając usta.
„Myj” językiem zewnętrzną powierzchnię górnych zębów.
„Myj” językiem zewnętrzną powierzchnię dolnych zębów.
„Myj” językiem zewnętrzną powierzchnię górnych i dolnych zębów.
Trzymaj ołówek lub słomkę do napoi między nosem a górną wargą.
Trzymaj ołówek między wargami i spróbuj nim pokręcić.
Cmokaj ustami – przesyłaj całuski.
Nabierz dużo powietrza do buzi i wypuść je ustami.
Nabierz powietrza do jednego policzka i przenieść je do drugiego.
Uśmiechnij się szeroko, ale nie pokazuj zębów.
Uśmiechnij się szeroko, pokazując zęby.
Wysuń wargi do przodu, jak przy wymowie głoski „u”.
Nakładaj górną wargę na dolną.
Nakładaj dolną wargę na górną.
Wypychaj językiem lewy policzek.
Wypychaj językiem prawy policzek.
Wciągaj policzki do środka buzi.

C. Zadania dla dzieci w obszarze ćwiczeń oddechowo – głosowych i rozwibrowujących stosowane w metodzie psychostymulacyjnej:

Dziecko kładzie się na brzuchu, wciąga powietrze nosem, wydycha ustami. Wydechowi towarzyszy głos, dziecko wypowiada zwykle głoskę aaa lub uuu, podczas gdy osoba dorosła uciska dłońmi dolne żebra dziecka. Podczas wdechu zwalnia się ucisk dłoni.
Podobnie, jak wyżej wykonuje się nacisk na dolny odcinek kręgosłupa, a dłonie leżą jedna na drugiej wykonując ucisk „pompują”.
Po „pompkach” wykonuje się „młoteczki”. Ćwiczenie polega na opukiwaniu podstawami dłoni, zwiniętych w pięści, całego kręgosłupa, od góry do dołu, ruch jest szybki, naprzemienny, dziecko wydaje przy tym głos, który zaczyna drgać. Wytwarza się, wyraźnie słyszalny rezonans głosowy.
Ćwiczenia na tzw. stołku bioenergetycznym, (podobny konstrukcją do kozła). Dziecko przewiesza się przez poprzeczkę stołka, opierając na niej ciało w odcinku lędźwiowo-krzyżowym, przy czym całe stopy opierają się na podłodze. Ta pozycja wymusza oddech brzuszno-dolnożebrowy. W tej pozycji dziecko wydaje głos podczas wydychania powietrza, są to samogłoski. Następnie dziecko zmienia pozycje, kładąc się przodem do stołka.
Ćwiczenia rozwibrowujące z wykorzystaniem specjalnego przyrządu, zwanego deską wibracyjną. Użycie deski polega na wprawieniu jej w drganie wówczas, gdy dziecko na niej stoi, siedzi, leży. Drgania deski przenoszą się na całe ciało dziecka, często dzieci zaczynają wówczas spontanicznie wokalizować.

D. Zadania dla dzieci w obszarze rozwoju mowy biernej i czynnej

Ćwiczenia rozwijające słownictwo czynne i bierne, są bardzo istotne przede wszystkim u dziecka 3,4-letniego, kiedy jego zasób słów jest jeszcze niezbyt rozległy. Zbyt ubogi zasób słów ogranicza zarówno rozumienie wypowiedzi słownych, a co za tym idzie poleceń skierowanych do dziecka, jak i formułowanie przez dziecko takowych. Dlatego też istotnym jest fakt, aby do dziecka bardzo dużo mówić. W pracy terapeutycznej wykorzystuje się techniki zapowiadania każdej czynności oraz realizację poleceń, na początku jednoetapowych, a później dwu i trzyetapowych. Polecenia są wydawane wg nominacji i definicji. Chodzi o rozwijanie rozumienia przez zastosowanie coraz bardziej złożonych instrukcji, co wpływa na kojarzenie przedmiotów z ich funkcjami. Rozwój mowy biernej oparty jest natomiast na technice „zalewania mową”, polegający na opisie wszystkiego, co dziecko wokół siebie widzi i czym się zajmuje, używając wielokrotnych powtórzeń. Wykorzystuje się skojarzenia werbalno – obrazkowe, werbalno – ruchowe, werbalno – dotykowe. W zakresie poszerzania słownictwa używamy wielu rzeczowników; przymiotników określających omawiane cechy; czasowników określających aktualnie obserwowane czynności i procesy; okoliczniki czasu i miejsca, jak: przedtem, zaraz, potem, obok, z tyłu. W swych wypowiedziach kładzie się duży nacisk na prozodię mowy. Tę również wykorzystujemy w zdaniach oznajmujących, pytających i rozkazujących, celem ułatwienia dzieciom ich różnicowania i moich intencji. Ważne są tutaj następujące zasady: starajmy się nazywać, to co dziecko widzi i czym się interesuje, w swych opisach podając jak najwięcej desygnatów danej rzeczy; każde nowe słowo powtarzamy kilka razy celem utrwalenia go przez dziecka, tak aby mogło dziecko samodzielnie wskazać wymieniony desygnat, a następnie wymówić dany wyraz. Rozwijanie słownictwa czynnego polegać powinno zatem na aktywizowaniu słownych wypowiedzi i wzmacnianie spontanicznej aktywności słownej (SAS). Zachęcamy dziecko do wypowiadania się o tym, co widzi, co przeżyło, czego pragnie, starając się rozbudować wypowiedź dodatkowymi pytaniami. Do ćwiczeń w budowaniu różnych wypowiedzi możemy wykorzystać każdą chwile, jaką spędzamy z dzieckiem. Pytajmy dziecko o to, co robiło dzisiaj w przedszkolu, czy przeżyło coś ciekawego, jakie są jego relacje z rówieśnikami, werbalizacja uczuć, a jak przyniesie prace plastyczne, poprośmy o interpretację tego rysunku. Wspólną zabawę również starajmy się wykorzystać do stymulacji mowy, opowiadajmy o tym, co w danym momencie robimy, i o tą narrację poprośmy również dziecko, więc nie tylko zalewamy mową, ale inicjujemy ją, przez co dziecko umie nazwać czynność, którą wykonuje, ale przy następnej okazji będzie umiało poprosić werbalnie o tą formę aktywacji. To już nie tylko chodzi o samą mowę czynną, ale poprzez wspólną zabawę nawiązujemy relację rodzic – dziecko, których tak naprawdę jest coraz mniej, gdyż rodzice usprawiedliwiają się brakiem czasu. Ten, który uda nam się już wygospodarować dla swoich pociech spożytkujmy, jak najlepiej. Gdy idziemy na spacer z dzieckiem, spytajmy co widzi, co słyszy, zorientujmy się czy poprawnie identyfikuje dźwięki, czy nadjeżdżająca karetka pogotowia nie jest czasem trąbiącym autem, a szczekający pies, szczekającym kotkiem…Każdy usłyszany przez dziecko dźwięk opiszmy, podając jak najwięcej jego desygnatów.

Staramy się budować zdania proste, łatwe do zrozumienia, zachowując wolne tempo mowy, aby dziecko miało czas na prawidłowy odbiór poszczególnych fonemów. Mowa przyspieszona do dziecka powoduje, iż nie nadążają za identyfikacją poszczególnych dźwięków, a tym samym skracają zdania, wyrazy, zmieniając ich kolejność, przestawiając sylaby, ogółem mówiąc upraszczając mowę. Mówiąc szybko do dziecka narażamy go na nieprawidłowy odbiór, a więc dostarczamy złego wzorca mowy.

Celem zajęć jest poszerzenie słownictwa czynnego i biernego, poprzez wprowadzenie różnych pojęć i zjawisk, zaczynając od najbliższych dziecku z jego otoczenia, np. zabawek. Wspólnie omówienie każdej ilustracji, na której są przedstawione zabawki, np.: pajac, lalka, auto, wózek. Opisy do obrazków muszą być dokładne i wyczerpujące. Stosuje się wiele powtórzeń wykorzystując liczne nominacje
i definicje, przez co „zalewamy mową” dziecko. Następnie dzieci same próbują opisać obrazki przy wsparciu rodzica, którego zadaniem jest wzmacnianie wypowiedzi poprzez zdanie: „wiem, że masz na myśli….(wyraz), bądź tak, to jest…(wyraz). Podczas wypowiedzi, zwracamy uwagę na płynność mowy dziecka poprzez zwalnianie jej przez technikę przedłużania samogłosek. Inicjujemy zdania, które dziecko kończy, np.: tooo jeeest aaauuutooo. Wzmacniamy każdą nazwę dziecko poprzez ruchy wspomagające, które dziecko wykonuje wraz z rodzicem, a mianowicie ręka dziecka jest wodzona przez rodzica i wskazuje obrazek o który pytamy przy jednoczesnym wypowiadaniu danego zdania. Następnie dokonujemy analizy pojęć wg. nominacji i definicji, mianowicie:

wskaż, gdzie jest, np. lalka (nominacja) – dziecko wskazuje ilustrację lalki, przy jednoczesnym wypowiadaniu zdania: to jest lalka. Często jest to artykulacja niewyraźna, bądź jest jej brak; to nieistotne, bowiem chodzi o wzmacnianie każdej wypowiedzi słownej lub jej zainicjowanie; jeśli dziecko nic nie wypowiada, słyszy to zdanie wypowiadane przez rodzica i rozpoznaje obrazek przy wskazaniu ręką; jest wprowadzane w nowe pojęcie, które umie potem zidentyfikować. Stosujemy ten czynność wielokrotnie aby dziecko mogło zapamiętać i utrwalić dana nazwę.
wskaż to, czym bawią się dziewczynki, lub to, co wozimy w wózku (definicje)– dziecko powinno wskazać lalkę przy jednoczesnym wypowiadaniu zdania – to jest lalka.
wskaż, to co ma dwie kitki (podajemy desygnaty danej rzeczy) – dziecko ponownie wskazuje lalkę – to jest lalka. Tak postępujemy z każdą ilustracją, schemat się powtarza.

E. Zadania dla dziecka w obszarze relaksu psychostymulacyjnego
Relaks psychostymulacyjny zawiera trzy główne elementy:

Technikę oddziaływania na ciało dziecka.
Muzykę grecką.
Bajkę, serial, ze stałymi pozytywnymi bohaterami.

W relaksie psychostymulacyjnym działa się aktywnie na ciało dziecka tak, aby doprowadzić do rozluźnienia mięsni kończyn i tułowia. Dziecko leży na wznak na materacu z zamkniętymi oczami. Osoba dorosła siada za głową dziecka, którą obejmuję w dłonie. Całą głową poruszamy na boki. Potem podkładamy dłonie pod głowę dziecka i końcami palców masujemy wgłębienie poniżej podstawy czaszki. Następnie dłonie przesuwamy w kierunku tułowia, masując cały kark, a potem mięsnie czworoboczne grzbietu, podąża się zgodnie z przebiegiem górnego odcinka tych mięsni od barków. Następnie podkładamy dłonie pod barki dziecka i końcami palców podrzuca się barki krótkimi, szybkimi ruchami, chwyta się dłońmi oba barki i wykonuje się nimi ruchy do góry i na dół, ruchy są delikatne, nie impulsywne. Głaszczemy dziecko od barków do dłoni, wykonujemy ten ruch kilkakrotnie. Chwytamy dłonie dziecka, unosząc jego ręce nad materac, odwodzimy łokcie od tułowia, wykonujemy te ruchy kołysząc rękami, sami stojąc nad dzieckiem. Wykonujemy rękami również ruchy wibrujące. W ten sposób rozluźniamy dziecku mięsnie przedramion, ramion kładziemy barków. Następnie kładziemy ręce po bokach ciała, siadamy obok dziecka, na wysokości biodra dziecka. Podkładamy dłonie pod plecy dziecka, w odcinku krzyżowo-lędźwiowym, podrzucamy delikatnie ciało dziecka, wywierając nacisk opuszkami palców na plecy. W ten sposób rozluźniamy jego mięsnie pleców i brzucha. Kładziemy na chwilę jedną dłoń na dolnej części brzucha, nie wywierając żadnego nacisku. Zazwyczaj, odpowiadając na ciepły dotyk, brzuch reaguje rozluźnieniem, co ma znaczenie przy prawidłowym oddechu brzuszno-dolnożebrowy. Następnie przechodzimy do rozluźniania mięsni nóg. Unosimy jedną nogę dziecka i opieramy o swoje udo, kolano dziecka jest ugięte. Trzymamy jedną dłoń na kolanie dziecka, drugą ręką chwytamy piętę. Obracamy piętę ruchem o bardzo małym promieniu, powodując rotację całej stopy. W ten sposób rozluźniamy staw skokowy. Potem przechodzimy do rozluźnienia mięsni ud, w tej samej pozycji, opieramy dłoń o kolano, wykonując nim krótkie ruchy odwodząco-przywodzące, wprawiając całe udo w kołysanie. Po rozluźnieniu tych mięsni kładziemy nogę dziecka na materacu. Powtarzamy wszystkie opisane czynności z drugą nogą. Następnie klękamy przy stopach dziecka twarzą w kierunku jego ciała. Zginamy obie nogi dziecka w kolanach, opieramy stopy między swoimi kolanami. Chwytamy kolana dziecka, wykonujemy nogami powolne ruchy, na przemian odwodząc i przywodząc uda. Potem łącząc kolana, naciskamy na każde z nich na zmianę, wprowadzając biodra dziecka w ruch kołyszący. Kończymy relaks głaszcząc wzdłuż nogi dziecka a następnie kładąc dłoń na dolnej części brzucha dziecka.

W relaksie psychostymulującym stosuje się muzykę grecką. Jest ona dopasowana do formuły ruchowej relaksu. Rytmy szybsze odpowiadają ruchom rozwibrowującym, krótkim i szybkim. Rytmy wolniejsze wspierają ruchy kołyszące, spokojne, o większej amplitudzie. Muzyka ta pozwala na stan odprężenia przy jednoczesnym zachowaniu percepcji słuchowej, czuciowej i zdolności rozumienia tekstu.
Trzeci element relaksu to cykliczna bajka, serial, której bohaterem jest niedźwiadek Mokra Łapka. Mis mieszka w lesie ze swoją mamą, ma wielu lesnych przyjaciół, jak sowę Modrą Głowę, wiewiórkę Rudą Kitę, lisa Rudeckiego, i wielu innych lesnych zwierzątek. Mis jest pogodną, towarzyską postacią, którą spotykają różne przygody.
Relaks psychostymulacyjny działa kilkoma torami. Technika ruchowa usuwa tzw. bloki mięśniowe, czyli likwiduje napięcie utrzymujące się w pewnych okolicach ciała dziecka (kark, szyja, brzuch, barki) jako efekt przewlekłego stresu komunikacyjnego. Muzyka wzmacnia efekt relaksu, tworząc jednoczesnie tło do tresci bajki., w której zawarte są ogólne postawy życiowe, które zdecydowanie wspierają prowadzoną terapię zaburzeń mowy.

G. Zadania dla dzieci w obszarze ćwiczeń percepcji słuchowej
Ćwiczenia słuchowe to wstępna forma wspomagania mowy dziecka. Na początku terapii w celu stymulacji mowy wykorzystuje się ćwiczenia z wykorzystaniem bodźców niewerbalnych, które również uczą koncentrowaniu uwagi na sygnałach dźwiękowych i analizowania tego co słyszy. U dzieci 3-letnich odwołuje się do dźwięków z otoczenia, zaczynając od identyfikowania np. głosów zwierząt, wprowadzając tym samym onomatopeje. Dziecko rozpoznaje dźwięk z magnetofonu do obrazka. Zazwyczaj wprowadzając nowy odgłos, staramy się dziecku podać jak najwięcej desygnatów tego dźwięku, wykorzystując również metodę zalewania mową.

Ćwiczenia słuchowe niewerbalne, które najczęściej wykorzystuje się podczas zajęć, to np.:

rozpoznawanie głosów zwierząt;
rozpoznawanie dźwięków z domu;
rozpoznawanie dźwięków z otoczenia, np. ulicy, przyrody;
rozpoznawanie dźwięków instrumentów;

Można więc stwierdzić, że ćwiczenia słuchowe z wykorzystaniem bodźców niewerbalnych stanowi wstępny etap do ćwiczeń słuchu mownego, czyli słuchu fonematycznego, fonetycznego, ponieważ uczą różnicowania bodźców
z otoczenia i identyfikowania ich w wypowiedziach słownych. Ćwiczenia słuchowe usprawniają umiejętność różnicowania fonemów, dzięki czemu możliwe jest prawidłowe rozumienie wypowiedzi słownych. Takie ćwiczenia obejmują takie zadania, jak np.,:

Rozpoznawanie na podstawie obrazków zwierząt żyjących na wsi (krowa, świnka, koń, kura, kaczka, pies, owca, baran, koza, kot, gęś ).
Co to za zwierzątko?” – zagadki słuchowe. Rozpoznawanie odgłosów wydawanych przez wyżej wymienione zwierzęta, nagranych na kasecie magnetofonowej.
Różnicowanie i naśladowanie głosów zwierząt ( zabawy ortofoniczne ):

naśladowanie głosu zwierząt wskazanych na obrazku;
rozpoznawanie naśladowanych przez wskazane dziecko głosów zwierząt;
tworzenie szeregów dźwięków wydawanych przez różne zwierzęta ( np. kot, pies, kot ): dziecko słyszy wydawane dźwięki, zapamiętuje je i podaje ich odpowiedniki dźwiękonaśladowcze: miau, hau, miau.

„Szukam mojej mamy” – odszukiwanie i łączenie w pary małych zwierzątek z ich mamami.

H. Zadania dla dzieci w obszarze umiejętności plastycznych i manualnych

Zajęcia plastyczne i praktyczno – techniczne odgrywają w rozwoju dziecka doniosłą rolę. Przyczyniają się do zdobywania pełniejszej i trwalszej wiedzy na temat otaczającego świata, umożliwiają rozwój wyobraźni, spostrzegawczości, krytycznego myślenia, pomysłowości. Rozróżnianie barw, kształtów, określenie stosunków przestrzennych sprawia dzieciom szereg trudności, którym można przeciwdziałać w czasie zajęć plastycznych i praktyczno – technicznych. Stanowią one bowiem doskonałą okazję do kształtowania i utrwalania tych umiejętności. Zajęcia manualne mogą mieć poważny wpływ na rozwój mowy dziecka, dlatego iż opowiada ono, pokazuje, wyraża swoją opinie na temat tego, co zrobiło. Lepienie, wycinanie malowanie i inne techniki plastyczne ćwiczą sprawność rąk. Dziecko powinno przechodzić stopniowo od technik łatwych do coraz trudniejszych. Początkowo dziecko może wykonywać duże ruchy całą ręką, np. ugniatać masy plastyczne, mieszać materiały sypkie, przesypywać garściami piasek, groch, kasztany, malować dłońmi. Równoległe z ćwiczeniami rozluźniającymi prowadzi się ćwiczenia usprawniające palce i przygotowujące dziecko do wykonywania czynności wymagających większej sprawności manualnej. Należą do nich zabawy i czynności manipulacyjne, np. turlanie przedmiotów, rzucanie, stukanie, odsuwanie i przyciąganie, wyjmowanie i wkładanie, rozciąganie, składanie, przelewanie, nakładanie, proste przewlekanie i inne.
Następnym etapem po ćwiczeniach manipulacyjnych jest układanie. Może ono być zróżnicowane według stopnia trudności i przyjmować formę układania dowolnego, układania w ustalonym rytmie (np. klocek czerwony – zielony – czerwony – zielony …; koło – kwadrat – koło …, itp.), układania według wzoru. Trudniejszą formą działalności jest konstruowanie. W pracy z młodszymi dziećmi powinno ono mieć formę zabawową, która najlepiej wyzwala aktywności. Dzieci mogą konstruować dążąc do osiągnięcia celu metodą prób i błędów lub według wzorca i z pomocą terapeuty. Podczas konstruowania dziecko wykonuje obustronne ćwiczenia, przy czym zaangażowane są nie tylko palce i dłonie, ale również ramiona, barki, a nawet inne części ciała, jeśli np. buduje ono z dużych elementów wymagających schylania się, przenoszenia.
Jeśli dziecko nie dojrzało jeszcze do wykonywania omówionych ćwiczeń i zabaw, do nawiązania kontaktu można wykorzystać proste zabawy, zwane paluszkowymi. Na początki w tych zabawach główną rolę odgrywa osoba dorosła, która wypowiada tekst wierszyka ożywiając go ruchami rąk i dotykając dziecko – jego palce, dłonie, ramiona. Przykładem najprostszej zabawy paluszkowej jest „sroczka”, która ma na celu przyciągnięcie słabej uwagi dziecka przez bezpośrednie oddziaływanie na nie. Innym przykładem może być „Myszka” lub „Rak”. Zabawy paluszkowe można uatrakcyjnić wkładając na palce różne główki wykonane z papieru czy gałganków. Wówczas palce są dla dziecka aktorami grającymi przypisane im role. Zabawy te wywołują radość i pozwalają zdobyć zaufanie dzieci i ośmielić je.
Znacznie trudniejsze zabawy palcami, to te, podczas których dziecko stara się naśladować ruchy osoby dorosłej. Najpierw powinny być to ruchy proste, nieskomplikowane, np. uderzenie czubkami o blat stołu w różnym tempie (padający deszcz); uderzenie pacami wskazującymi jednej ręki w przestrzeni między palcami drugiej ręki, ułożonej na stole z jak najbardziej rozsuniętymi palcami; odsuwanie kolejnych palców od siebie, a łączenie pozostałych; przeplatanie swoich palców. Najtrudniejsze jest wykonanie ruchów niesymetrycznych, np. przesuwanie jednej dłoni po krawędzi stołu
z równoczesnym stukaniem palców drugiej dłoni.

Duże znaczenie dla usprawnienie manualnego mają różne zabawy ruchowo – graficzne, jak wodzenie po krawędziach przedmiotów, wyciętych konturów, wodzenie po wykreślonych liniach, wykonywanie pod gotowym wzorem takich samych form graficznych (kopiowanie i naśladownictwo). Do zabaw tych można podkładać różne treści, np. dziecko idzie, biegnie, skacze; ptaki przelatują z drzewa na drzewo, itp. dziecko może przy tym posługiwać się zarówno palcami, jak i przyborami do pisania i rysowania. Kiedy dziecko już rysuje, staramy się ukierunkować jego ruchy od strony lewej do prawej, ćwiczymy proste ruchy poziome i pionowe oraz ruchy okrężne.

Duża różnorodność technik plastycznych pozwala uczestniczyć w zajęciach wszystkim dzieciom, zarówno tym zupełnie sprawnym, jak również tym, które są niesprawne, mają zaburzona koordynację. Zajęcia poprawiające pracę rąk powinny być prowadzone systematycznie, równolegle z zajęciami usprawniającymi analizę i syntezę wzrokową i słuchową. Odpowiednio dobrane zajęcia manualne mogą również spełniać funkcje relaksową i uspakajającą.