Pamięć to aktywny system umysłowy, który odbiera, koduje, modyfikuje i wyszukuje informacje.
Pamięć jako zdolność
- Element „psychicznego wyposażenia” jednostki wykazujący duże różnice indywidualne
- Składnik inteligencji
- Składa się z wielu zdolności specyficznych, np. pamięci wzrokowej, słuchowej, itp.
- Można ją doskonalić
Pamięć jako proces
- Sposób kodowania doświadczenia, stanowiący uniwersalną właściwość człowieka
- Część procesu przetwarzania informacji
- Składa się z wielu faz; liczba tych faz zmienia się w zależności od stopnia szczegółowości opisu. Najczęściej mówimy o zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu
- Można doskonalić niektóre fazy procesu pamięciowego np. odtwarzanie
PAMIĘĆ GATUNKOWA
Schematy niektórych zachowań i czynności wysoce przystosowawczych dla danego gatunku są w nim przekazywane z pokolenia na pokolenie za pośrednictwem genów. Jeśli spojrzymy na gatunek jako na pewnego rodzaju całość, możemy powiedzieć ich wzorzec zachowań realizowanych w każdym jego pokoleniu jest przechowywany w swoistym magazynie pamięciowym przynależnym do tego gatunku. Każdy członek danego gatunku realizuje takie wzorce już od urodzenia i nie wymagają one przykładu ze strony innych osobników danego gatunku, chociaż mogą być doskonalone poprzez trening. Informacją gatunkową mogą stać się zachowania realizowane przez osobniki danego gatunku w wielu pokoleniach – pamięć gatunkowa jest podatna na dodawanie nowych informacji. Do informacji przechowywanych w pamięci gatunkowej należą na przykład schematy zachowań instynktownych i odruchów warunkowych.
Pamięć osobnicza dotyczy jedynie informacji pochodzących z osobistego doświadczenia jednostki.
Wyróżniamy następujące :
pamięć obrazowa – dotyczy zapisu informacji pochodzących nie tylko z modalności wzrokowej lecz także informacji słuchowych, smakowych, węchowych, dotykowych i motorycznych; często w fazie zapamiętywania wspomagana jest opisem słownym. Wiąże się z przechowywaniem takich informacji jak nawyki motoryczne. Jej pojemność i długość przechowywania informacji zależy od indywidualnych różnic w odniesieniu do poszczególnych modalności. Jakość pamięci obrazowej w zakresie jednej modalności nie wiąże się z jakością w zakresie pozostałych modalności, aczkolwiek niektóre anatomiczne struktury pamięci są zaangażowane we wszystkie procesy pamięciowe a ich uszkodzenie powoduje zaburzenia pamięci obrazowej w zakresie wszystkich modalności. W życiu jednostki cechy przedmiotów są początkowo zapamiętywane na podstawie informacji z jednej modalności lecz później zaczyna ona postrzegać i zapamiętywać polimodalnie.
pamięć werbalna – przechowuje słowny zapis treści myśli; dotyczy jedynie treści niosących sens i jest właściwa jedynie człowiekowi; treść informacji przechowywanej w pamięci werbalnej może być uzupełniona o treść informacji w pamięci obrazowej.
pamięć uczuć – dotyczy doświadczeń emocjonalnych; przechowuje zapis informacji pochodzących z różnych modalności. Może zachodzić interferencja treści przechowywanych w pamięci uczuć z zapisem w pamięci obrazowej lub/i werbalnej, co oznacza, że zapamiętane emocje mogą zmieniać sposób, w jaki pamiętamy zdarzenia oraz myśli.
Pamięć możemy podzielić również na dowolną i mimowolną. Pamięć dowolna dotyczy materiału, który świadomie chcemy zapamiętać i do którego zapamiętania dążymy; zapamiętywany materiał podlega świadomej selekcji. Zapamiętywaniu towarzyszą mechanizmy takie jak: koncentracja na materiale, analiza i porządkowanie treści, werbalizowanie, próbne odtwarzanie. Zapamiętywanie świadome jest skuteczniejsze ale wymaga wysiłku; częstsza u dzieci w wieku szkolnym i osób dorosłych. Pamięć mimowolna dotyczy materiału zapamiętywanego podświadomie. Zapamiętywany materiał nie jest selekcjonowany. Zapamiętywaniu nie towarzyszy żadna ukierunkowana na nie aktywność. Zapamiętywanie odbywa się podświadomie i bez wysiłku, ale materiał nie jest zapamiętany na długo częsta u dzieci w wieku przedszkolnym.
Pamięć dzielimy również na długość jej trwania. Wyróżniamy tutaj pamięć krótkotrwałą i długotrwałą.
Pamięć krótkotrwała ma bardzo ograniczoną pojemność. Jest to jedyne stadium, w którym zachodzi świadome przetwarzanie materiału. Materiał ten jest zachowany dłużej niż 20 sekund tylko wtedy, gdy jest objęty świadomą uwagą. Przetwarzany materiał pochodzi z pamięci sensorycznej lub długotrwałej. Umożliwia utrzymanie i aktualizowanie reprezentacji zmieniającej się sytuacji. Zapewnia kontekst dla nowych zdarzeń i wiąże oddzielne epizody w ciągłą historię.
Pamięć długotrwała jest magazynem wszystkich:
- doświadczeń i zdarzeń,
- informacji,
- emocji,
- umiejętności,
- słów,
- kategorii,
- reguł i ocen, które zostały przeniesione do niego z pamięci sensorycznej i krótkotrwałej
Pamięć proceduralna jest to zbiór procedur, czyli czynności i warunków jakie muszą być spełnione, aby zachowanie mogło zajść. Umiejętności te nabywane są poprzez ćwiczenie lub obserwowanie modelu. Trudno jest się ich nauczyć i jeszcze trudniej zapomnieć. Łatwiej jest wykonywać takie czynności niż opisać jak je wykonać. Z pamięci proceduralnej często korzystamy automatycznie i nieświadomie.
Pamięć deklaratywna to pamięć jawna, której treści są najczęściej uświadomione i mogą być zwerbalizowane. Występuje sieć węzłów reprezentujących pojęcia połączone ze sobą ukierunkowanymi relacjami :
Pamięć semantyczna
- Odnosi się do obiektów, ich właściwości, faktów, zależności między obiektami
- Znaczenia słów i pojęć bez odniesienia ich do czasu i miejsca w doświadczeniu jednostki
Pamięć epizodyczna
- Odnosi się do zdarzeń znanych z osobistego doświadczenia
- Przechowuje informacje autobiograficzne wraz z kodami czasu i treści, które pomagają orientować się kiedy i gdzie dane zdarzenie miało miejsca
SPOSOBY USPRAWNIANIA PAMIĘCI
Pamięć jest mechanizmem, który aby działał prawidłowo, wymaga nieustannego treningu. Istnieje wiele ćwiczeń, które łatwo poprawią naszą zdolność zapamiętywania.
Oto kilka kroków dzięki którym nasza pamięć będzie lepiej funkcjonowała:
- Spacery na świeżym powietrzu – poświęćmy 15 minut dziennie na spacer na świeżym powietrzu, dzięki temu dotlenimy nasz mózg i łatwiej nam będzie zapamiętywać.
- Wysiłek fizyczny – Podczas wysiłku poprawia się nasze ukrwienie, dzięki czemu szybciej dostarczamy krwi i paliwa do mózgu, dzięki czemu nasza pamięć lepiej pracuje.
- Uważna obserwacja – podczas spacerów obserwujmy otoczenie dzięki temu zapamiętamy wiele szczegółów. A każdego dnia zapamiętamy coś nowego.
- Zdrowy sen – zdrowy, regularny sen jest bardzo ważny dla naszej pamięci. Ważne, aby sen trwał 7-8 godzin. Dzięki niemu po obudzeniu mózg pracuje szybciej i sprawniej.
- Czytanie ze zrozumieniem
- Uczenie się na pamięć
- Rozwiązywanie krzyżówek
- Skojarzenia
Ważne jest również, aby po intensywnej nauce wypocząć, zrelaksować się. Zbyt duża stymulacja i hałas może spowodować problem z zapisaniem się nowej wiedzy na kartach pamięci długotrwałej, a informacje zapisane w pamięci krótkotrwałej mogą ulec zniszczeniu.
A oto kilka przykładowych ćwiczeń
Ćwiczenia na pamięć wzrokową:
- Pokazujemy dziecku rysunek i prosimy, aby przez 30 sekund wnikliwie mu się przyglądało i koncentrowało na nim swoją uwagę. Następnie zabieramy rysunek i prosimy o
odpowiedzenie na pytanie „co zapamiętałeś/aś z obrazka?” - Gra memory
- Ustawiamy pudełka w rządku i wrzucamy do niego piłkę, następnie zmieniamy pozycje każdego pudełka. Zadaniem dziecka jest odgadnięcie, w którym pudełku jest poszukiwany przedmiot.
- Przedstawiamy dziecku dwa prawie identyczne rysunki i prosimy, aby odnalazł i dorysował szczegóły, którymi różnią się te rysunki.
Ćwiczenia na pamięć słuchową:
- Powtarzamy dziecku sekwencję słów a następnie prosimy, aby powtórzyło wyrazy w tej samej kolejności.
- Opowiadamy dziecku historyjkę i prosimy o uważne przysłuchiwanie się. Po wysłuchaniu całego opowiadania prosimy dzieci o odpowiedzenie na kilka pytań dotyczących owego tekstu.
- Wystukujemy dziecku pewien rytm a następnie prosimy, aby go powtórzył. Przeprowadzamy kilka prób.
- Wydajemy dźwięki i prosimy, aby dziecko odgadło czym wydawane były poszczególne dźwięki i w jakiej kolejności.
- Puszczamy dziecku nagrane na taśmie odgłosy zwierząt i prosimy je, aby odgadło jakie zwierzęta wydawały te odgłosy jednocześnie je naśladując.
Podsumowując: Codzienny 10 minutowy trening pozwala nam zwiększyć pojemność pamięci oraz jej lepsze funkcjonowanie a co za tym idzie również szereg innych korzyści, które otwierają możliwości związanych z uczeniem się.
Bibliografia
- Maruszewski, 2006 (w: Strelau, Psychologia, t 3)
- I. Kurcz, Pamięć, uczenie się, język. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN
- M.Przetacznikowa, G.Mkiełłko-Jarża /1990/, Podstawy psychologii ogólej, Warszawa, WSiP
- Trening pamięci , Bąbel Przemysław , Baran Agnieszka