Przyczynami trudności w pisaniu i czytaniu mogą być fragmentaryczne zaburzenia (opóźnienia) funkcji percepcyjno-motorycznych przy normalnym poziomie intelektualnym. Jeżeli zastanawiamy się jakich zakresów mogą one dotyczyć to warto podkreślić, że jest ich kilka. Zakresy te podzielić możemy na te w zakresie:
- funkcji analizatora słuchowego,
- funkcji analizatora wzrokowego,
- funkcji analizatora kinestetyczno-ruchowego,
- lub kilku tych analizatorów łącznie,
To jakie objawy pojawią się u dziecka w dużej mierze zależy właśnie od tego jaki wystąpił rodzaj zaburzonych funkcji , jak również od głębokości deficytu każdej z tych funkcji.
Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o obserwowanym u dziecka problemie w procesie kształtowania się czynnościowej asymetrii ciała, która wyraża się większą sprawnością narządów takich jak ręka, noga, ucho i oko, oraz o problemie w orientacji przestrzennej.
Jako pierwszy łatwiej zauważalny jest deficyt w funkcjonowaniu analizatora kinestetyczno-ruchowego i wzrokowego. Rodzice najczęściej zauważają go we wstępnym etapie nauczania, ponieważ objawia się trudnościami w odwzorowywaniu kształtu liter a także ich rozpoznawaniu. Trudności wynikające z obniżenia sprawności analizatora słuchowego zauważane są najczęściej dopiero w dalszym toku nauki.
Rodzice, którzy bardzo wnikliwie obserwują swoje dziecko, jego postępy jak i błędy są w stanie w odpowiednim momencie podjąć działania mające na celu zapobieganie utrwalaniu się nieprawidłowych nawyków i pogłębianiu się danych niepełnosprawności.
Przejdę zaraz do opisywania objawów, które towarzyszą dzieciom z grupy ryzyka dysleksji w młodszym wieku szkolnym. Warto zapamiętać, że o ile trudności te nie zostaną odpowiednio wcześnie wykryte, zdiagnozowane i wyreedukowane można spodziewać się dalszych kłopotów w nauce różnych przedmiotów szkolnych.
Objawy zaburzenia procesu lateralizacji:
- rysowanie- zmiany kierunku w rysunkach (mam tu na myśli rysowanie linii pionowych od dołu do góry, rysowanie szlaczków od strony prawej do lewej, rysowanie kółka w odwrotnym kierunku),
- czytanie- bardzo wolne tempo czytania, zmiana kolejności liter, sylab w wyrazach, opuszczanie wiersza w tekście, przestawianie kolejności słów,
- pisanie-w początkowej fazie nauki pisania (zwłaszcza gdy mamy do czynienia z lateralizacją skrzyżowaną) może występować element pisma lustrzanego, odwracanie cyfr i liter, zmiana ich kolejności, opuszczanie całych wyrazów lub ich końcówek,
Objawy zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej:
- rysowanie- kłopoty z odwzorowywaniem prostych figur geometrycznych (kwadrat, koło, trójkąt i romb), rysunki bardzo „ubogie” w szczegóły,
- czytanie-opuszczanie liter, sylab, wierszy, wyrazów, przekręcanie końcówek wyrazów, gubienie się w tekście, „zgadywanie”, mylenie liter o podobnym kształcie (l-t-ł, n-u, a-o, m-w,b-d), następuje niechęć do
- czytania, szybko następuje zmęczenie, bywa tak, że koncentracja na technicznej stronie czytania utrudnia rozumienie treści, często czytanie jest nierytmiczne, długo utrzymuje się technika literowania,
- pisanie-mylenie liter o podobnym kształcie, trudności w zapamiętywaniu kształtu liter, opuszczanie liter lub cząstek wyrazów, pomijanie drobnych elementów graficznych liter (mam tu na myśli ogonki, kropki i kreski), dzieciom bardzo często zdarzają się błędy ortograficzne pomimo znajomości zasad pisowni, dziecko ma trudności z zapamiętywaniem obrazu graficznego0 słów, nie ma możliwości poprawy błędów, ponieważ ich nie dostrzega- ten sam wyraz w tekście zapisuje w różny sposób,
- wypowiadanie się-dziecko oglądając obrazek, który ma opisać zauważa bardzo mało szczegółów, dzieje się tak ponieważ dziecko ma trudność w identyfikacji rzeczy na obrazkach,
Objawy zaburzenia analizy i syntezy słuchowej:
- czytanie- długo utrzymuje się technika literowania, występują zaburzenia z syntezą dźwięków, dziecko czytając tekst nie uwzględnia znaków przystankowych, można zauważyć błędy typu fonetycznego-fonetyczna deformacja słów, pojawiają się błędy w czytaniu- zniekształcanie słów, mylenie ze sobą wyrazów podobnie brzmiących,
- pisanie- szczególnie łatwo zauważyć trudności w pisaniu ze słuchu są to kłopoty wynikające z prawidłowym dokonywaniem analizy dźwiękowej dyktowanych wyrazów, dziecko miewa trudności z zapisaniem wyrazów nieznanych, często następuje zmiana kolejności wyrazów w zdaniu, dziecko ma trudności z wyodrębnieniem wyrazów ze zdań, warto wspomnieć, że dzieci ze skorygowanymi wadami wymowy mogą popełniać błędy w pisowni takie same jakie występowały u nich w mowie,
- wypowiadanie się- zniekształcenia wyrazów mniej znanych, bardzo ubogie słownictwo, wypowiadanie się pojedynczymi wyrazami,
Objawy zaburzeń funkcjonowania analizatora kinestetyczno-ruchowego:
- pisanie- zbyt mały lub zbyt duży nacisk, wolne tempo pracy, mała precyzja palców i dłoni, często obniżony poziom graficzny pisma- litery są różnej wielkości, niekształtne, kanciaste, nieprecyzyjne, litery często wychodzą poza liniaturę, połączenia między literami są różnej długości, w dowolnym miejscu litery, odstępy między literami są zbyt duże lub zbyt małe, różne nachylenie liter, linie niepewne, litery „niedokończone”, dziecko ma trudności z nadążaniem za tempem klasy, zeszyty takiego dziecka sprawiają wrażenie źle utrzymanych,
- rysowanie-za duży lub za mały nacisk ołówka, przeważają linie proste, mało jest natomiast linii falistych, rysunki sprawiające wrażenie niestarannych, ruchy gwałtowne lub zwolnione, które można nazwać ruchami „kanciastymi”,
Objawy zaburzenia orientacji przestrzennej:
- pisanie- mylenie znaków graficznych różniących się położeniem w stosunku do osi poziomej lub pionowej ( mam tu na myśli litery takie jak u-n-w-m-p-g-b-d ), dziecko ma kłopoty z uzupełnianiem tabelek oraz z zapisem wyrazów w słupkach, łatwo zaobserwować w zeszycie nieprawidłowe rozplanowanie graficzne wyrazów, zdarza się, że występują elementy pisma lustrzanego, dziecko nie mieści się w liniaturze zeszytu,
- rysowanie-trudności z właściwym rozplanowaniem rysunku, zakłócenia stosunków przestrzennych oraz proporcji elementów, rysunki zawierają małą liczbę szczegółów, są uproszczone często sprawiają wrażenie chaotycznych,
- wypowiadanie się- kłopoty z określeniem miejsca na obrazku oraz z rozumieniem sytuacji przedstawionej na obrazku, dziecko ma problem z operowaniem pojęciami w zakresie stosunków przestrzennych (nad, pod, obok, w lewo, w prawo),
- czytanie- ponieważ dziecko myli kierunki bardzo często występuje przestawianie i opuszczanie liter, sylab, linijek tekstu., pojawiają się trudności w rozumieniu treści, które zawierają pojęcia stosunków przestrzenno-czasowych oraz struktur logiczno-gramatycznych,
Jak widać objawów występuje dużo. Należy bardzo wnikliwie obserwować dzieci i to nie tylko nasze własne, stąd mój apel do Pań, które pracują w przedszkolach i na wstępnym etapie edukacji dzieci. Jeżeli jest coś co wzbudza Wasze podejrzenie reagujcie i informujcie rodziców, bo to od nich zależy co dalej stanie się z dzieckiem. A od szybkości podjętych działań zależy bardzo wiele jeśli nie wszystko.
Bibliografia:
- Barbara Sawa, „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”,
- Marta Bogdanowicz, „O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu”