Percepcja słuchowa jest to funkcja słuchowo – językowa, w skład której wchodzi słuch fonemowy oraz umiejętności fonologiczne, czyli analiza i synteza sylabowa i głoskowa , a także pamięć słuchowa. Innymi słowy percepcja słuchowa to zdolność do odbioru dźwięków, ich różnicowania i rozpoznawania, a także ich odnoszenia do wcześniejszych doświadczeń. Percepcja słuchowa jest również najważniejszą z funkcji, biorących udział w czytaniu i pisaniu.
Do jej składników należy:
- słuch fizjologiczny – odpowiedzialny za odbiór wrażeń słuchowych, będący podstawą do rozwoju pozostałych rodzajów słuchu;
- słuch muzyczny – odpowiada za różnicowanie wysokości dźwięków oraz jakości przerw pomiędzy kolejnymi dźwiękami;
- słuch fonematyczny – odpowiedzialny za różnicowanie dźwięków mowy.
Zaburzenia percepcji słuchowej uniemożliwiają dziecku prawidłowy odbiór i różnicowanie sygnałów dźwiękowych, a co za tym idzie prawidłową percepcję dźwięków mowy. Zaburzenia percepcji słuchowej widoczne są w problemach dziecka z czytaniem i pisaniem.
Wpływają one na:
- ubogi zasób słownictwa,
- trudności w przyswajaniu słów, tekstów wierszy i piosenek,
- gorsze zapamiętywanie i rozumienie,
- słabą koncentrację na bodźce słuchowe,
- znudzenie i męczliwość przy słuchaniu,
- problemy z wyodrębnieniem głosek i sylab w wyrazie,
- trudności z wyodrębnieniem słów w zdaniu oraz zdań z potoku mowy,
- problemy ze zrozumieniem poleceń słownych,
- nieprawidłową artykulację głosek, zmiękczeń
- trudności w analizie i syntezie głoskowej oraz sylabowej,
- opuszczenie liter i sylab w wyrazach,
- skracanie wyrazów wielosylabowych,
- tworzenie agramatyzmów,
- trudności w różnicowaniu znaczeń wyrazów podobnych fonetycznie,
- problemy w rozumieniu związków czasowo – przestrzennych,
- ubezdźwięcznianie spółgłosek,
- wolne tępo czytania ,
- złą intonacją wypowiedzi,
- problemy w rozumieniu oraz zapamiętywaniu tekstu czytanego,
- niechęć do czytania,
- pismo fonetyczne (dziecko pisze tak jak słyszy),
- zniekształcanie struktury wyrazów,
- brak różnicowania głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych,
- błędne pisanie dwuznaków,
- zamianę głosek ą, ę na om, on,
- łączenie rzeczowników z przyimkami,
- skracanie struktury fonetycznej wyrazów,
- przestawianiu szyku wyrazów w zdaniu,
- błędy ortograficzne w pisaniu ze słuchu,
- wole tępo pisania,
- trudności w przyswajaniu języków obcych,
- problemy w uczeniu się pamięciowym – ciągi słowne, dni tygodnia, miesiące, tabliczka mnożenia,
- trudności w rozumieniu dłuższych wypowiedzi słownych oraz poleceń itp.
Ćwiczenia percepcji słuchowej można podzielić na trzy grupy:
- ćwiczenia słuchu awerbalnego
- ćwiczenia słuchu werbalnego
- ćwiczenia słuchowej pamięci sekwencyjnej na materiale literowym.
Ćwiczenia słuchu awerbalnego można zastosować już u dzieci od 2 roku życia, u których widoczny jest opóźniony rozwój mowy, dzieci głuchych i niedosłyszących, u dzieci z wadami wymowy oraz zaburzeniami słuchu fonematycznego, a także u dzieci upośledzonych umysłowo. Ćwiczenia te polegają na:
- wytwarzaniu dźwięków;
- rozpoznawaniu odgłosów wydawanych przez zwierzęta, przedmioty, pojazdy itp.
- dopasowywaniu obrazków do usłyszanych dźwięków;
- wskazywaniu źródła dźwięków;
- rozróżnianiu tempa i natężenia dźwięków;
- lokalizacji źródła dźwięku;
- ćwiczeniach leksyklano- słuchowych;
- ćwiczeniach rytmizujących (wyklaskiwanie struktur rytmicznych).
Ćwiczenia słuchu werbalnego przeznaczone są dla dzieci, które posiadają już ukształtowaną świadomość fonologiczno – fonetyczną. Związane są one ściśle z mową i stanowią wstępny etap do czytania i pisania. Ćwiczenia słuchu werbalnego obejmują:
- pracę na zdaniach – wyodrębnianie zdań z potoku mowy; wyodrębnianie słowa pierwszego, środkowego i ostatniego w zdaniu, również na wyrywki; powtarzanie zdań od końca; samodzielne układanie zdań o określonej liczbie wyrazów; powtarzanie za terapeutą zdań o różnej długości;
- pracę nad sylabami – dzielenie wyrazów na sylaby; określanie miejsca występowania danej sylaby w wyrazie;
- pracę z wyrazami – dobieranie wyrazów zaczynających się, kończących lub posiadających taką samą sylabę (sylaby) w środku; szukanie wyrazów rymujących się;
- pracę nad głoskami – nauka głoskowania; zapoznanie ze sposobami wymowy i zapisu samogłosek oraz spółgłosek języka polskiego; różnicowanie miejsca występowania samogłosek oraz spółgłosek w wyrazie (nagłos, wygłos, śródgłos); powtarzanie wyrazów różniących się tylko jedną głoską i określenie różnic między głoskami;
- porównywanie sylab i określanie różnic między nimi;
- rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej.
Ćwiczenia słuchowej pamięci sekwencyjnej na materiale literowym są kontynuacją dwóch poprzednich rodzajów ćwiczeń, obejmują one:
- powtarzanie za terapeutą zdań oraz wierszy o różnej długości;
- głoskowanie wyrazów o różnej długości oraz budowie, a także trudnej strukturze fonetycznej, a także głoskowanie wyrazów zawierających geminaty.
Bibliografia:
- J. Falana-Kozłowska, Ćwiczymy percepcję i pamięć słuchową. Słuch awerbalny, PWD Apex 2011.
- J. Falana-Kozłowska, Ćwiczymy percepcję i pamięć słuchową. Słuch werbalny, PWD Apex 2011.
- J. Falana-Kozłowska, Ćwiczymy percepcję i pamięć słuchową. Pamięć sekwencyjna- materiał literowy, PWD Apex 2011.
- Głoska a litera: kształtowanie świadomości fonologicznej u dzieci przedszkolnych, pod red. A. Maurer, Kraków 1997.
- M. Skorek, Terapia pedagogiczna, t. I i II, Kraków 2005.