Podczas pierwszego roku życia u dziecka rozwija się zdolność sięgania i chwytania przedmiotów. Dziecko poznaje czuciowo za pomocą dotyku, zmysłu priopriocepcji a także wzroku. Manipulowanie zabawkami odbywa się dzięki ruchowi całej kończyny , kiedy dziecko potrząsa ręką, poprzez ruchy nadgarstka , przekładanie przedmiotu z ręki do ręki , z ręki do buzi i drugiej ręki. Aby dziecko mogło manipulować przedmiotami przy użyciu jednej ręki musi osiągnąć etap kontroli dystalnej palców i opanować chwyt pęsetowy. Dziecko trzymając przedmiot wykonuje ruchy przekładania , przesuwania oraz obracania w dłoniach i palcach . Czynności te są wstępem do wykonywania ruchów precyzyjnych, tj. rysowanie, cięcie, pisanie, jedzenie widelcem i nożem, zapinanie zamków i guzików, sprawne manipulowanie podczas zajęć plastycznych , gier i zabaw.
Dzieci , którym manipulowanie przedmiotami sprawia trudność , wykonują takie czynności poprzez szarpanie , pchanie lub robią to „byle jak”. Zamiast drobnych i subtelnych ruchów palców używają globalnych ruchów i dużej siły.
Do rozwoju umiejętności manipulowania z użyciem jednej ręki potrzebne są poszczególne komponenty motoryczne:
• ruchomość przedramienia w kierunku supinacji ( zewnętrznej części kończyny) i możliwość ustabilizowania przedramienia w różnych zakresach ;
• stabilności nadgarstka;
• dysocjacji między łokciową a promieniową stroną dłoni ;
• chwytu z przeciwstawieniem kciuka;
• chwytu dystalnego;
• dysocjacji palców;
• kontroli łuków śródręcza;
• umiejętności zwiększania i zmniejszania chwytu.
Dzieci , które wykazują trudność w kontrolowaniu ruchów manipulacyjnych wewnątrz dłoni, nie posiadają jednego lub kilku komponentów motorycznych. Trudności te kompensowane są poprzez używanie drugiej ręki .
Podczas rozwoju manipulacji możemy wyróżnić podstawowe wzorce manipulacji:
Przełożenie , które pojawia się w dwóch etapach:Przełożenie przedmiotu od palców do wnętrza dłoni, zbieranie przedmiotu opuszkami palców i kciuka i przenoszenie go do wnętrza dłoni . Przedmiot jest cały czas w kontakcie z kciukiem i pozostałymi palcami. Jest to umiejętność , która powinna być osiągnięta w rozwoju dziecka jako pierwsza .Przełożenie przedmiotu od wnętrza dłoni do palców – liniowy ruch przedmiotu od wnętrza dłoni do opuszków palców. Przedmiot jest w stałym kontakcie z kciukiem i pozostałymi palcami . Jest to trudniejsza umiejętność niż poprzednia , ponieważ potrzebny jest osobny ruch kciuka i wykonanie czynności od zgięcia palców do ich wyprostu.
Przesunięcie , czyli liniowy ruch opuszków kciuka oraz palca wskazującego i środkowego w celu zmiany pozycji przedmiotu. Przedmiot trzymany jest po promieniowej stronie dłoni . Kciuk i palec wskazujący ułożone są jak podczas nawlekania igły.
Rotacja:
Rotacja prosta – obracanie przedmiotu za pomocą opuszków kciuka i palca wskazującego , przy oparciu na bocznej stronie palca środkowego w zakresie do 90°.
Rotacja złożona – obracanie przedmiotu opuszkami palców i kciuka w zakresie 180°-360°
Literatura: Smart Hand Model – Diagnoza i terapia ręki u dzieci – Klaudia Piotrowicz-Madej , Agnieszka Żychowicz