Blog

Logorytmika w terapii logopedycznej

Logopedia jest nauką zajmującą się rozwijaniem prawidłowej mowy, usuwaniem jej wad, a także prowadzeniem terapii w przypadku braku lub utraty mowy. W głównej mierze logopedia zajmuje się terapią, i to od jej skuteczności zależy los dziecka czy dorosłego pacjenta. Z tego też powodu wciąż szuka ona nowych rozwiązań, dotyczących terapii, do których należy m.in. logorytmika.

Logorytmika jest połączeniem rytmiki z terapią logopedyczną, na którą składa się szereg ćwiczeń muzyczno – ruchowych, oddziaływających na płaszczyznę słuchową, słuchowo-ruchową oraz ruchową, przeznaczonych dla dzieci z zaburzeniami mowy, z wadą słuchu i wzroku, a także dla dzieci z zaburzeniami zachowania, ściśle podporządkowanych terapii prowadzonej przez logopedę. Zaznaczyć należy, iż na jej skuteczność nie ma wpływu rozwój intelektualny czy ruchowy dziecka, jak również słuch muzyczny czy jego brak. W prowadzonych ćwiczeniach muzyczno-ruchowych najważniejszy jest rytm. Jak podaje J. Surowaniec logorytmika jest to jedna z metod stosowana w postępowaniu logopedycznym, oparta na rytmie muzycznym i tekstach słownych zestrajanych przez muzykę i łączonych z ruchami całego ciała. Zastosowane podczas zajęć ćwiczenia muzyczno-ruchowe, ćwiczenia słowno-ruchowy czy swobodny ruch, który prócz muzyki, stanowi w logorytmice jeden z głównych motywów ćwiczeń, dają możliwość pracy wszystkim dzieciom niezależnie od występujących u nich deficytów rozwojowych.

Korzeni logorytmiki upatrywać można w rytmice Émile’a Jaques-Dalcroze’a oraz w koncepcji Carla Orffa, który za podstawę swoich rozważań wyznaczył słowo, muzykę oraz ruch. Pierwszy z wymienionych badaczy zauważył, iż człowiek zgodnie z własną naturą dąży do koordynacji ruchów, a dążenia te mogą mieć istotny wpływ na wartość terapeutyczną. Rytmika Dalcroze’a opiera się na związku muzyki z ruchem, gdyż to ona stanowi bodziec do wykonania ruchu, który zaś powinien być następstwem muzyki i wywołanych przez nią emocji. To właśnie założenie odróżnia rytmikę szwajcarskiego kompozytora od innych teorii, dotyczących wpływu rytmiki na rozwój człowieka, w których muzyka jest tylko akompaniamentem czy tłem prowadzonych zajęć. Dalcroze zauważył, iż muzyka wraz z elementami składającymi się na nią (metrum, tempo, rytm) bardzo łatwo pokonuje bariery intelektualne, motoryczne czy emocjonalne, wyzwala ona radość, która jest impulsem do rozwoju, działa na wszystkie zmysły, wprawia w wibrację cały organizm. Największy wpływ na ruch dzieci mają metrum, tempo oraz rytm, które bez słów wydają „polecenia”, bez obawy na niezrozumienie komunikatu czy wielokrotne tłumaczenie co i jak należy zrobić. Wpływ tych trzech czynników jest tak ogromny na zmysły dziecka, iż pomimo swojej nadpobudliwości czy niezgrabności ruchowej, potrafią one tak zapanować nad swoim ciałem, iż są w stanie wiernie odtworzyć rytm muzyki.

Drugi z badaczy Carl Orff oparł swoją koncepcję na rytmizowanym mówieniu, śpiewaniu oraz na grze na odpowiednio dobranym instrumencie (tzw. instrumentarium Orffa, w skład którego wchodzą: bębenki, tamburyna, kołatki, grzechotki, trójkąty, dzwonki melodyczne). Meritum metody Orffa jest muzyczne, emocjonalne oraz ruchowe zaangażowanie dzieci, które jest widoczne w ekspresji słownej, ruchowej oraz muzycznej. Duży nacisk kładzie on na improwizację oraz rozwijanie ekspresji. W terapii dziecka, szczególnie w jego usprawnianiu słuchowo – ruchowym, wg niemieckiego kompozytora najważniejszy jest analogiczny związek ruchu z muzyką, który powinien być spontaniczny i swobodny, wynikający z przeżyć płynących ze słuchanej muzyki, która wywołuje u dzieci spontaniczne reakcje ruchowe. Na reakcje te wpływ mają wrodzone predyspozycje muzyczne, w tym wrażliwość muzyczna oraz sprawność ruchowa, dzięki której wyrazić można przeżycia emocjonalne wywołane muzyką. Celem zajęć rytmiczno-muzycznych wg Orffa jest wprowadzenie wewnętrznego ładu i uporządkowania, na które wpływ ma właśnie ruch i emocje, wypływające z wrażeń wywołanych przez muzykę. Ćwiczenia rytmizujące nakłaniają dziecko do wykonywania ruchów uporządkowanych, a co za tym idzie uczą również samoopanowania. W ćwiczeniach rytmicznych wyróżnić możemy trzy momenty: usłyszenie dźwięku, skojarzenie go z pewnym ruchem oraz odczucie przyjemności spowodowane aktywnością muzyczną. Ćwiczenia te nakłaniają dziecko do wykonywania określonego ruchu, związanego z muzyką, przez co kształcą samoopanowanie, rozwijają świadomość muzyczną, spostrzegawczość, orientację czy kształcą umiejętność pracy grupowej, a także wpływają na świadomość ruchową całego ciała. W ćwiczeniach rytmizujących opartych na mowie, wykorzystywane są imiona, nazwy rzeczy, czynności oraz wszelkiego rodzaju wyliczanki, zgodne z polskimi zasadami akcentowania. Rytmizacja ta połączona jest z wyklaskiwaniem bądź wystukiwaniem rytmu. Rytmika kształci u dzieci stopień wrażliwości muzycznej, rozwija ją, uczy ich ruchowego przeżywania emocji, płynących ze słuchania, zaś towarzyszący temu swobodny ruch obok muzyki jest najważniejszym elementem zajęć rytmicznych.

Celem ćwiczeń logarytmicznych jest ukazanie dziecku elementów wspólnych dla muzyki i wypowiedzi tj. tempo, rytm, akcent, melodia, głośność czy artykulacja. Dla poszczególnych rodzajów zaburzeń mowy dobierane są odpowiednio zróżnicowane ćwiczenia logorytmiczne. Inny zestaw ćwiczeń zastosujemy u dziecka, które się jąka, inny dla dziecka autystycznego a jeszcze inny dla dziecka upośledzonego umysłowo. Zakres programu zajęć logorytmicznych uzależniony jest od potrzeb terapeutycznych małego pacjenta, i tak inny program dobierany jest w leczeniu jąkania czy giełkotu, inny dla dzieci z alalią ekspresywną, a jeszcze inny dla pacjentów z dyslalią czy alalią percepcyjną. Podczas pracy z dziećmi z lekkim niedosłuchem postępujemy tak samo jak z dziećmi, które posiadają zaburzenia mowy o podłożu percepcyjnym. Natomiast gdy pacjent ma głęboki niedosłuch ćwiczenia logorytmiczne opierają się na stymulacji akustycznej, w której ruch zastępowany jest bodźcem wzrokowym. Podczas zajęć z dziećmi, które posiadają resztki słuchu praca z muzyką nie przynosi efektów, korzysta się wtedy z form zastępczych np., wibracji czy dotyku.

Logorytmikę podzielić można na następujące działy: ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia słuchowo-ruchowe oraz ćwiczenia kształcące inwencję twórczą.

Ćwiczeniom ruchowym towarzyszy muzyka, która odpowiada za ruch dziecka, reguluje napięcie mięśniowe, wycisza za duże napięcie psychiczne, a w razie potrzeby pobudza dziecko do działania. Poprzez te ćwiczenia kształcona jest u dziecka orientacja kierunkowa, która odgrywa ważną rolę w swobodnym przemieszczaniu się w przestrzeni.

Ćwiczenia słuchowo-ruchowe przygotowują dziecko do różnicowania elementów muzycznych, czyli kształcenia prawidłowej koordynacji słuchowo-ruchowej, stymulują wrażliwość słuchową, uczą odbioru poprawnego wzorca, podawanego przez terapeutę. W ich skład wchodzą ćwiczenia słuchowo-ruchowe-rytmiczne (reakcja ruchowa na na muzykę czy słowo), ćwiczenia dynamiczne i agogoiczne (uczą poczucia tempa, kształtują wyobraźnię słuchową)oraz ćwiczenia rytmiczne (kształtują poczucie rytmu).

Ćwiczenia kształcące interwencję twórczą polegają na improwizowanych ruchach do określonej melodii, inscenizacji piosenek, odgrywaniu scenek muzycznych itp. W ich skład wchodzą ćwiczenia melodyczne (gra na instrumentach tj. pianino, cymbałki, cytra, instrumenty elektroniczne; przedstawianie zdarzeń za pomocą ruchu i muzyki) oraz ćwiczenia ilustracyjno – taneczne (taniec, inscenizowanie piosenek, powtarzanie sekwencji ruchów).

Głównym zadaniem logorytmiki, jak zostało już zaznaczone, jest usprawnianie dzieci z deficytami ruchowymi, jak również z wszelkimi wadami wymowy, z zaburzeniami zachowania czy upośledzonym słuchem i wzrokiem, jest ona doskonałym uzupełnieniem prowadzonej terapii logopedycznej. Logopeda podczas ćwiczeń logorytmicznych przez muzykę i ruch wspiera dziecko we wszechstronnym rozwoju wszystkich funkcji poznawczych, ale również pomaga małemu pacjentowi przezwyciężyć lęk czy nieśmiałość, dodaje pewności siebie. Zaprezentowana na ćwiczeniach muzyka nakłania do ruchu, improwizowanego bądź wskazanego przez terapeutę, dzięki któremu rozładowane zostaje napięcie mięśniowe, jak również napięcie psychiczne, zaś w sytuacji odwrotnej może zachęcać dziecko do podjęcia działania. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko zaznajamia się z orientacją przestrzenną, uczy się poczucia kierunku w odniesieniu do własnej osoby, a także wykształca w sobie umiejętność gospodarowania własnymi siłami, działa na koordynację wzrokowo-ruchową. Na zajęciach logorytmicznych dziecko poprzez kształtowanie koordynacji słuchowo-ruchowej uczy się panować nad swoim ciałem, rozwija swoja wrażliwość muzyczną. Ponadto śpiewanie piosenek w połączeniu z ruchem usprawnia aparat artykulacyjny dziecka, uczy prawidłowego oddechu, wzbogaca system leksykalny oraz fonetyczny, rozwija wyobraźnię, jak również wpływa na płynność wypowiedzi, rozwija także inwencję twórczą dziecka.

 

Bibliografia:

  • K. Lewandowska, Muzykoterapia dziecięca, Gdańsk 2001.
  • J. Surowaniec, Podręczny słownik logopedyczny, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1993.
  • J. Stadnicka, Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, WSiP, Warszawa 1998.
Shopping Cart